Dit is een productie van De Persdienst.

MH17

vlucht naar het noodlot

Dit is een project van de Persdienst, de nieuwsorganisatie van De Gelderlander, Brabants Dagblad, De Stentor, BNdeStem, Eindhovense Dagblad, Tubantia en PZC.
U kunt deze productie het beste bekijken in een moderne browser op uw desktop of laptop.

- moment de pagina wordt geladen -

Om MH71 - vlucht naar het noodlot te bekijken, gebruik uw device in portrait (staand) modus.

MH17: vlucht naar het noodlot

Vakantieganger Erik wil zijn vriendin Bali laten zien. Stewardess Dora maakt plannen voor het einde van de ramadan. Dorpshoofd Vladimir probeert zijn dorp Hrabove te behoeden voor de oorlog. Het is donderdag 17 juli. De zon schijnt en uit de bewolking valt de hele dag geen druppel regen.
Maar een prachtige dag wordt zelden zo donker als die donderdag. De Boeing 777 van Malaysia Airlines vliegt op ruim 10 kilometer hoogte, maar niet hoog genoeg om onbereikbaar te zijn voor oorlogszuchtige handen. Honderden levens, in de lucht en op de grond, veranderen in 1 seconde van koers: 298 slachtoffers, honderden nabestaanden en tientallen getuigen. Het noodlot brengt hen samen op de akkers van Oost-Oekraïne.

De crash van MH17 is voor Nederland dé nieuwsgebeurtenis van 2014. Dit is een reconstructie van die vlucht en van de gevolgen. Als eerbetoon aan alle gewone mensen die slachtoffer werden van een oorlog die niet de hunne was.

priscilla

Passagier

Erik Vleesenbeek

Passagier

Dora Shahila Kassim

Stewardess

burgemeester

Voorzitter dorpsraad en priester

Politiek

Politiek

Buk-raketsysteem

Buk-raket

09.30

De ochtend van donderdag 17 juli belooft een mooie zomerdag. Zonnig en tot wel 29 graden, zegt de autoradio. De schoolvakanties zijn begonnen. Schiphol is ’s ochtends vroeg al vol met rolkoffers, die ratelen over de voegen van de tegels. Vrouwen in zomerjurkjes, mannen in korte broeken. De jassen zitten opgevouwen in de koffer. De luchthaven gonst en is gevuld met gespannen vooruitzichten op mooie vakanties.
priscilla-80x80-aangesneden

Bij de Flight Departures staat vlucht MH17 naar Kuala Lumpur nog op het vijfde en een na laatste bord. Toch loopt Priscilla Rangin (33) met haar vriend Vincent en dochter Gita direct door naar vertrekhal 3. Tussen de HEMA en het Grenswisselkantoor nemen ze de roltrap naar boven. Daar gaan ze linksaf. Helemaal schuin achterin de hal zijn de incheckbalies van Malaysia Airlines: 2 balies voor business class, 3 voor economy.

Priscilla staat als een van de eersten bij de incheckbalie. Het is er nog rustig en dat is precies de bedoeling. Priscilla houdt er niet van lang in de rij te moeten wachten. Alles loopt op rolletjes. Haar koffer is mooi op gewicht. Erg veel bijzonders zit er niet in. Vakantiekleren en een setje nette kleren. Verder vooral veel dingetjes die ze wil uitdelen aan de kinderen in haar geboortestreek, die het niet zo goed hebben als de Nederlandse kinderen. Ballonnen, pennen, potloden, schriftjes, kleine ballen.

“Kom, kom”, wenkt Priscilla haar dochter. “We gaan eens kijken hoe zwaar wij zijn.”

Haar koffer verdwijnt uit het zicht op de lopende band. Er is nog plenty tijd. In de hal lopen Priscilla en Gita naar een weegschaal, die bedoeld is om bagage te wegen. “Kom, kom”, wenkt Priscilla haar dochter. “We gaan eens kijken hoe zwaar wij zijn.” Ze gaan er 1 voor 1 op. Gita ziet hoe de weegschaal bij haar moeder blijft stilstaan op 54 kilo. Toch vindt dochterlief haar nog best aan de stevige kant. Ze lachen.

Tot er omgeroepen wordt dat de passagiers van MH17 moeten boarden struinen Priscilla, Vincent en Gita langs de winkels op Schiphol; ze kopen niets. Ze shoppen tot ze bij Starbucks belanden. Gita en haar moeder hebben al zo vaak samen gevlogen en neerstrijken bij Starbucks is vaste prik. De koffieketen zit pal onder vertrekhal 3, bij de roltrap. Gita neemt een aardbeien frappucchino; ‘de lekkerste die er is’. Vincent en haar moeder kijken toe. Ze willen niks. Nog geen trek, maar Priscilla let ook vast op de lijn. Denkt Gita.

Als Gita de laatste restjes frappucchino opslurpt springt haar moeder op. Tijd voor actie. Ze wil, nee, ze moet, op de foto met Gita. Vincent moet blijven knippen. “Kom, ik wil hier op de foto”, roept ze. Ze is niet te stoppen: “Hé, daar is ook leuk.” En daar, en daar, en daar. Priscilla is sowieso dol op foto’s maken. Gita heeft dat van haar moeder, dus poseert de pubermeid braaf mee. Ze maken gewone moeder-dochterselfies, foto’s met hun armen om elkaar heen. Foto’s hand in hand. Leunend tegen een muurtje. Tegen elkaar hangend. Op elkaar klimmend. Foto’s met gekke bekken, met hun tongen uit hun mond. Het zijn er wel een stuk of 30.

Het is de moeder van Eriks vriendin Lieke die hen even eerder met haar auto op Schiphol heeft afgezet bij de kiss & ride. Ze geven haar allebei een knuffel en een kus en lopen met hun koffers de luchthaven in. Lieke bedenkt zich. Ze rent terug naar haar moeder. “Toch nog even een extra knuffel.” Daarna lopen ze Schiphol binnen. Op weg naar de bestemming waar ze samen al zo lang over droomden: Bali.

‘Erik en Lieke al op de luchthaven?’,  vraagt intussen Eriks zusje Leonie via de Whatsapp-groep waarin alle gezinsleden van de familie Vleesenbeek plus aanhang elkaar op de hoogte houden van alles wat ze meemaken. Het antwoord laat even op zich wachten. Het jonge stel, dat inmiddels bijna 3 jaar samen woont, is op dat moment al druk bezig met inchecken.

“Toch nog even een extra knuffel.”

Het boeken van de reis was niet helemaal soepel verlopen. Erik had een reisbureau gevraagd hun rondreis te regelen, maar uiteindelijk moest hij zelf alle suggesties doen. Dan doe ik het wel lekker zelf, dacht Erik. Van de vroeger af en toe onzekere jongen is allang niets meer te bespeuren, had zijn familie gemerkt. Erik staat zijn mannetje wel. Hij weet precies wat hij wil. De reis boekt hij dan ook grotendeels zelf. Alle reisgegevens, inclusief vluchtnummer, mailt hij naar zijn moeder. Erik heeft een heel goede band met zijn ouders. Even laten weten wie waar wanneer zit, dat doen de kinderen standaard om mams gerust te stellen.

Erik en Lieke  sluiten aan in de rij in vertrekhal 3 waar hun 281 medepassagiers en 15 bemanningsleden worden ingecheckt. Gezinnen, opa’s en oma’s, echtparen en singles. De een net als zij op weg naar een warme vakantiebestemming, de ander om zich definitief in Maleisië te vestigen en weer een ander met een verdrietig doel: een begrafenis. Zo veel verschillende levens op een rij. De enige band die al deze voor elkaar onbekende passagiers met elkaar hebben, is het papiertje in hun hand: de boarding pass voor vlucht MH17, naar Kuala Lumpur.

Als Dora Kassim (47) op donderdagochtend in het crewhotel van Malaysia Airlines haar rolkoffer inpakt, checkt ze nog 2 dingen: of er een blikje Arizona frisdrank en een ‘Niet storen-kaart’ in zitten. De eerste neemt ze vanuit Amsterdam steevast mee voor haar dochter Diyana, die er verzot op is. De kaart is een souvenir voor haar broer Don.  Al jaren haalt Dora de kaartjes van de deurklink van haar hoteldeur, waar ook ter wereld. Een boekenkast in Dons huis in Kuala Lumpur, een paar deuren naast Dora’s huis, hangt er vol mee. Het is een familiedingetje.

Kuala Lumpur vliegveld

Shuttlebusjes en crewhotels: het is de mondaine, maar niet altijd even aanlokkelijke werkelijkheid van een vliegtuigbemanning in het buitenland. Vliegen, slapen, beetje shoppen met collega’s, weer vliegen. Honderden keren heeft Dora die routine al doorlopen. Ze werkt al 29 jaar voor Malaysia Airlines, 25 jaar op internationale vluchten. Op dinsdagavond met MH16 van Kuala Lumpur International Airport (KLIA) naar Amsterdam Schiphol en op donderdagochtend met MH17 weer terug. Ze deed het al veel vaker.

Op dinsdag wordt ze ook deze keer thuis opgepikt door de vaste chauffeur van Malaysia Airlines. De straat in Kuala Lumpur waar Dora woont, ligt in een rustige buurt van de Maleisische hoofdstad. Een wijk met kronkelend asfalt, oneindige zijstraatjes, lage huizen, elk met een carport. De enige auto’s die er rijden zijn van bewoners of van mensen die iemand komen halen of brengen.

De chauffeur van Malaysia Airlines kent de wijk op zijn duimpje. Jarenlang haalt hij met zijn personeelsbus Dora en haar collega’s uit de buurt op als ze aan het werk moeten op een vlucht. Tijdens de 61 kilometer naar KLIA, de afkorting die iedereen in Maleisië gebruikt voor het internationale vliegveld, kletsen Dora en de chauffeur over van alles en nog wat, ze zijn in die jaren goede vrienden geworden.

De chauffeur pikt haar om 8 uur ’s avonds op. Dora gaat altijd 4 uur voor vertrek van haar vlucht naar KLIA. Overdag slaapt ze dan vooral, om energie te sparen voor haar dienst op de 13 uur durende nachtvlucht.

Laat in de middag gaat ze, zoals altijd voorafgaand aan een lange vlucht, langs bij haar 71-jarige moeder Hasnah Mohd Yusof om gedag te zeggen. Hasnah heeft een voedzame, verse maaltijd gekookt. Deze dinsdag zelfs uitgebreider dan normaal: een curry met rund, een curry met kip en een schotel nasi goreng. Na het eten haalt de chauffeur haar op. 17 uur later arriveert Dora op Schiphol.

Daar staat ze nu weer met de rest van de crew, bij de incheckbalie voor de terugvlucht. Ze seinen en zwaaien naar de grondstewardess. Die komt en en checkt hun bagage in bij de oddsize-luggage.

Mark Rutte is vandaag vrij. Eindelijk. Het politieke seizoen zit erop voor de premier van Nederland. Een EU-top op woensdag in Brussel over de vacante Europese topbanen was zijn laatste verplichting voordat zijn vakantie in Zuid-Duitsland kan beginnen. De top verliep tamelijk stroef. ‘Mislukt’, schrijven de kranten. Want de baantjes zijn nog steeds niet verdeeld. Dus ook niet de felbegeerde economische post voor de Nederlandse troef, minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem. Rutte was ’s nachts evenwel monter als altijd: “De tijd was nog niet rijp. Toch is het goed alle spelers bij elkaar te hebben.”

foto: Marie-II

11.30 uur

De passagiers voor vlucht MH17 verzamelen zich langzaamaan rond gate G3. Het is 11.00 uur. Over een half uurtje zal een metaalachtige vrouwenstem door de ruimte galmen die de passagiers zal oproepen de Boeing 777 te boarden.
dora-80x80-aangesneden

Dora en Diyana

Meestal gebruikt Dora die laatste, rustige 30 minuten bij de gate om even naar haar dochter Diyana te sms’en of te bellen. Vanuit Amsterdam verstuurt ze dit keer geen berichtje. Moeder en dochter hebben elkaar nog gesproken vlak voordat Dora met de heenvlucht uit Kuala Lumpur vertrok.

Het is een kort gesprek van 5 minuten. Ze bespreken wat ze het komende weekeinde gaan doen, als Dora met MH17 terug in Maleisië is. En waar ze zondag de iftar-maaltijd eten, de maaltijd waarmee het vasten van de Ramadan wordt beëindigd. Dora zegt: “Als ik goed thuiskom, gaan we samen naar de maaltijd. Anders kan oma je wel meenemen.’’ Diyana vraagt haar moeder waarom ze zoiets zegt. Dat doet ze normaal nooit. Dora, die haar enig kind Diyana alleen opvoedde, antwoordt: “Zomaar.”

“Als ik goed thuiskom, gaan we samen naar de maaltijd. Anders kan oma je wel meenemen.”

Het is tijd om te boarden bij gate G3. Een collega van Dora, een grondstewardess die ervoor moet zorgen dat het instappen ordentelijk verloopt, roept om dat iedereen eerst naar het toilet moet gaan voordat hij of zij daadwerkelijk in de rij gaat staan en door de gate gaat. Daarachter zijn namelijk geen toiletfaciliteiten. Een aantal passagiers bedenkt zich en stapt weer uit de rij.

Een oudere vrouw wordt het vliegtuig in geholpen, helemaal naar haar stoel op rij 21. Ze is slecht ter been en reist alleen. Het grondpersoneel neemt contact op met de bemanningsleden van MH17 die hun posities al aan het innemen zijn. Er komen nog 2 passagiers aan die uiteindelijk, tegen hun verwachting in, toch nog mee kunnen met de vlucht. Ze zijn blij met de onverwachte meevaller. Een collega van Dora brengt de twee naar hun stoelen.

Dora staat al voorin het toestel, bij de business class. Met haar staat van dienst is dat de plek waar ze doorgaans werkt. Ze kreeg een tijd geleden promotie aangeboden om purser te worden: de persoon die leiding geeft aan alle stewards en stewardessen aan boord. Dora heeft geweigerd. Ze houdt niet van het extra papierwerk dat die functie met zich meebrengt. Liever blijft ze hoofdstewardess. Dan heb je meer contact met de passagiers en dat is wat ze leuk vindt aan haar werk.

Op de heenvlucht naar Amsterdam ging Dora nog samen met collega’s op de foto in de business class. Op het hoofdkantoor van Malaysia Airlines in Sepang, vlakbij Kuala Lumpur International Airport, kwam na de vlucht nog een bericht binnen van een passagier van MH16 waarin Dora uitgebreid complimenten kreeg voor de manier waarop ze tijdens de vlucht voor haar passagiers had gezorgd. Dat zorgen voor haar passagiers, dat gaat ze op vlucht MH17 ook weer gewoon doen. Dit werk is haar lust en haar leven.  Aan de andere kant van de brug zwaait de grondstewardess.  ‘Till next time!’ De slurf gaat eraf. MH17 is klaar om te taxiën.

priscilla-80x80-aangesneden

Priscilla Rangin laat voor de laatste keer haar boarding pass zien en loopt door de slurf naar het toestel. Ze  zoekt haar plek: stoel 14H. Behoorlijk voorin het toestel. De 3e rij stoelen na de bussines class, waar stewardess Dora werkt. Straks zullen de gordijnen tussen de 2 klassen sluiten, nu lopen er nog passagiers door het gangpad. Priscilla zit aan het rechter gangpad. Niet aan het raam maar wel een handige plek: ze hoeft niemand lastig te vallen als ze even willen lopen of naar het toilet wil.

Priscilla zit naast Huub van Vreeswijk (17) uit Duiven, een scholier. Hij gaat met zijn moeder Barbara de Bruijn en zijn stiefvader Rob van der Kraats op vakantie. Rob en Barbara zijn al 10 jaar een stel en werken hard aan de uitbreiding van hun schoonheidssalon Body & Soul in Duiven. De reis is beladen. Een vriendin van Barbara had niet zo lang ervoor een noodlanding meegemaakt. “Als we maar niet neerstorten”, had Barbara de avond er voor nog tegen een vriendin gezegd, terwijl ze op een terras proostten op de vakantie. Maar statistisch gezien, concludeerden ze, moest dit wel een veilige vlucht zijn.

Ze zijn geïnstalleerd. Priscilla, gekleed in een comfortabel zittende vliegoutfit, verheugt zich op het weerzien met haar familie. Die wonen allemaal nog op Bali – ze mist ze. Ze gaat naar Bali om de eigendomspapieren van een vakantiehuisje te tekenen. Voordat ze haar mobiel uitzet, stuurt ze nog snel een sms naar Gita: “Tot over vier weken. Pas goed op jezelf schatje”.

erik-80x80

Eén ding is zeker: tot Kuala Lumpur kunnen Erik en Lieke in ieder geval meevliegen. Op de vervolgvlucht hebben ze nog niet kunnen inchecken. Misschien wordt het voorlopig wel een vakantie in deze wereldstad, grapt Erik via de familieapp. Vlucht MH17 bleek ook nog eens overboekt. Het stel heeft zelfs het aanbod gekregen met een andere vlucht te gaan. Maar nee, toch maar liever niet.

Erik is een beetje gespannen. Hij ziet op tegen de ‘keilange vlucht’. Daar hadden ze het 4 dagen geleden, toen hij en Lieke op bezoek gingen bij zijn zusje Leonie, zwager Jeffrey en de tweeling van 1 jaar oud nog over gehad. “Niet druk over maken, joh”, had zijn zusje, met wie hij mede door slechts 1,5 jaar leeftijdsverschil zo close is, nog gezegd. “Als je daar bent zit je in het paradijs en ben je die vlucht al lang vergeten.”

2.4-app-van-Erik

Dat is ook zo, had Erik beseft. Leonie was die zondag net terug van vakantie en had de hele familie spontaan uitgenodigd om ‘een bakkie te doen’ bij hun thuis. Op hun middelste broer Don na hadden ze met de hele familie Vleesenbeek in de huiskamer van zijn zusje gezeten.

Don (36) heeft het erg druk met zijn eigen zaak, een lunchroom in Grave. 1,5 uur rijden is dat van Bergen op Zoom, te ver om zomaar even heen en weer te rijden. Hun oudste broer Mertijn (41) en zijn gezin waren er wel. Zij zouden 2 dagen later al lekker op vakantie gaan.

“Als je daar bent, zit je in het paradijs en ben je die vlucht allang vergeten.”

Erik moest nog 2 dagen extra wachten voor hij donderdag 17 juli eindelijk, eindelijk naar Bali zou gaan. Door dat eiland was de hele familie betoverd in 2005, het jaar dat Mertijn er trouwde. Leonie, Erik en hun ouders waren destijds samen naar Bali gevlogen. Met Malaysia Airlines. Dat beviel goed. Zowel zijn broer Don als Leonie zijn inmiddels al voor een tweede keer op Bali geweest. Nu is het de beurt aan Erik. Eindelijk kan hij zijn Lieke laten zien hoe prachtig het daar is.

Het spontane bezoek aan zijn zusje had een voordeel. Hij kon meteen de koffers van zijn ouders lenen. Die had Leonie nog in huis, omdat zij ze voor haar vakantie had gebruikt. Eriks eigen koffer is wel oké, maar toch net iets te klein voor 2 weken vakantie. Over koffers gesproken: shit! Erik beseft nu pas dat hij vergeten is hem op slot te doen. “Dat terwijl het net een land is waar de doodstraf op drugssmokkel staat. Als ze er maar niets instoppen”, laat hij zijn moeder nog even balend weten. Maar goed, er valt niets meer aan te veranderen. Het mag de vakantiepret niet drukken.

Op zijn telefoon leest hij de appjes van Leonie, die vraagt of hij al op Schiphol is, van zijn moeder, die hem een goede reis wenst, van zijn vader, die hem verzekert dat het een geweldige reis gaat worden. Vanuit het vliegtuig appt hij om 11:57 uur terug: “Jaja inmiddels aan boord. Gaat nog spannend worden deze vlucht.” En 2 minuten later: “We komen iid in Kuala Lumpur, boarding passes konden niet geprint worden. We konden niet ingecheckt worden.” Eriks moeder antwoordt terug: “Probeer te relaxen, miljoenen reizen met knelpunten, komt vast goed schat”

13.15 uur

Vlucht  MH17 is om 12:31 uur precies opgestegen vanaf Schiphol. Iets later dan de geplande vertrektijd, maar die vertraging lopen ze ergens tijdens de lange vlucht wel weer in. De bordjes met fasten seatbelts zijn nu alweer een tijdje gedoofd. De lucht is rustig en de Boeing vliegt op een hoogte van iets meer dan 10 kilometer langs Berlijn, richting Poolse grens.
dora-80x80-aangesneden
Dora loopt door de gangpaden van de voorste klassen, praat wat met passagiers en haalt drankjes. Nog een uurtje of 11 vliegen en dan heeft ze maar liefst 10 dagen vrij. Normaal is ze nooit langer dan 4 dagen thuis na een intercontinentale vlucht. Ze verheugt zich erop want de lange, internationale vluchten met hun tijdsverschillen zijn een aanslag op haar gestel. Dan is het ook nog eens Ramadan. Dora kijkt vooral uit naar het einde van de vastenmaand. Ze heeft met haar broer Don al overlegd hoe de familie dit jaar Hari Raya, het einde van de Ramadan, zou vieren. Het plan is om met de hele familie naar Penang te gaan, een kustprovincie in het noorden van het land. Vrijdag spreekt ze er verder over met Don. Dan is Dora weer in Kuala Lumpur en is Don terug van een zakenreis naar Jakarta. Dora is de oudste van 4 kinderen. Ze is het hoofd van de familie. Zij regelt alles, de rest volgt.

priscilla-80x80-aangesneden

Een paar meter verderop in het vliegtuig, achter het gordijn naar de economy class, zoekt Priscilla in het entertainmentsysteem naar films naar haar smaak. Dat doet ze altijd tijdens zo’n lange vlucht. Ze houdt niet zo van lezen onderweg. Ze kijkt liever een romantische komedie, dan gaat de tijd sneller. Op eerdere vluchten richting Bali keek ze er soms wel 2. Een enkele keer luistert ze wat muziek, ook uit het entertainmentsysteem.

Priscilla heeft voor de vlucht van Malaysia gekozen omdat de vliegtijden prettig zijn: rond 12 uur vertrekken, om 7 uur de volgende ochtend in Kuala Lumpur en dan door naar Bali. Het ticket is deze keer ook goedkoper in vergelijking met concurrenten. Malaysia is niet haar vaste maatschappij. Ze gaat met Gita bijna elk jaar en ze boekt zoals het qua tijd en budget uitkomt. Het is de tweede keer dat Gita thuisblijft. “Volgend jaar gaan we toch naar ons vakantiehuisje en ik heb nu net mijn eerste baantje”, had ze haar moeder overtuigd. Bovendien zou ze met haar vader meegaan op vakantie naar Duitsland en daar kijkt ze ook naar uit.

Haar moeder snapt dat wel. Gita plukt in de vakantie bessen en dat vindt ze leuk. Priscilla is daar trots op en steekt dat niet onder stoelen of banken, 2 dagen eerder postte ze op Facebook: “Elke ochtend gaat ze om 8 uur uit huis en gaat half uur fietsen naar d’r werkplek, ik ben super trots op haar.”

erik-80x80

Comedyfilms of -series zoals Friends, die kijkt Erik graag. Ook in het vliegtuig. Zijn harde, bulderende lach, daar kennen mensen hem van. Zelfs de kinderen aan wie hij nog nooit les heeft gegeven, kennen Erik als ‘de meneer die altijd lacht’. Hij werkt graag met leerlingen die het moeilijk hebben. Als gymleraar en algemeen docent had hij daarmee op zwarte scholen in Rotterdam en Den Haag al ervaring opgedaan.

Die kinderen iets goeds meegeven, is dankbaar werk. Dat heeft hij helemaal gemerkt sinds hij vorig jaar is begonnen bij Almata Jeugdzorg. Daar, in Ossendrecht, zitten jongeren die het pas echt moeilijk hebben. Een zware groep, maar ook een topjob om te doen. Dat zijn baas hem al heel snel als onderwijs- en leraarcoördinator heeft aangesteld, zijn rechterhand in feite, dat zegt wel iets toch! Mooi was de brief die Erik vorige week van zijn directeur kreeg. Niet zozeer vanwege ‘het extra zakcentje voor je vakantie’ dat daarin stond aangekondigd, reken maar dat hij daar iets leuks van gaat doen op Bali, maar vooral de enorme waardering die zijn werkgever voor hem uitsprak. Supertrots is hij. Op zijn werk, op die brief. Niet voor niets heeft hij hem vorige week meteen gefotografeerd en gedeeld in de familie-app.

Vladimir-Berezjnoj-80x80

Zo’n 2.000 kilometer verderop rust Vladimir Berezjnoj (59) wat uit in zijn huis in het Oost-Oekraïense plaatsje Hrabove. Vladimir is sinds 4 jaar voorzitter van de dorpsraad. Hij houdt kantoor in de lichtblauw geverfde raadszaal in het dorpshuis. Als hij er gasten ontvangt, laat hij de tafel in het gebouwtje vorstelijk dekken: kaas, worst, tomaten, brood en salade. En ongeacht het tijdstip van de dag ontschroeft hij een fles wodka. Als die fles op is, pakt de weduwnaar zijn gitaar en speelt en zingt voor zijn gasten. Venus van het Nederlandse Shocking Blue. Hij zingt het met Russische tekst en een refrein in gebroken Engels. Of een ballade van de Russische dissident Vysotski.

740 mensen wonen er in het dorp aan de rivier de Mius. De omgeving is landelijk, door de zacht golvende heuvels rondom bijna bourgondisch, vriendelijk. Naast de doorgaande weg in het dorp staat een groot kruis, zoals in elk Oekraïens dorp. ‘Red en bewaar ons’, staat erin gekerfd.

Vladimir is een hartelijke, open man met pretogen en de gulle, jongensachtige lach van Rudi Carrell. Een oude rocker. Hij kleedt zich nog altijd geheel in spijkergoed en heeft een muzikale aanleg. Vladimir is geboren en getogen in Hrabove, waar hij ook naar school ging. Na zijn dienstplicht in het Rode Leger (Oekraïne was toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie), volgt hij een opleiding tot automonteur en wordt uiteindelijk plaatsvervangend directeur van een grote autogarage in het 10 kilometer zuidelijker gelegen stadje Torez. Maar dan valt de Sovjet-Unie uit elkaar.

Het leven wordt zwaar voor de inwoners van Hrabove. In het zelfstandige Oekraïne storten de zaken in. Vladimir koopt een vrachtwagen en wordt trucker. Hij moet immers een vrouw en 3 kinderen onderhouden. Hij rijdt steenkool rond in heel Oekraïne, naar Cherson en Kirovograd, soms naar Rusland. Maar de chauffeurs krijgen te maken met afpersers, die je moet betalen als je verder wilt. Zijn vrouw Olga werkt dan als boekhoudster, ze kunnen het financieel net volhouden. Voor de mijnwerkers in de Donbass, de regio waar Hrabove ligt, is er niets meer, de mijnen sluiten.

Vladimir zou willen dat de Sovjet-Unie nog bestond. Een autonoom Oekraïne in de Sovjet-Unie, dat was mooi geweest.

Want nu, nu schieten de mensen alleen maar op elkaar. Ook hier in Hrabove. Het dorp is in de frontlinie komen te liggen van de strijd tussen het Oekraïense leger en de pro-Russische separatisten. Het is de hoofdtaak van Vladimir de dorpelingen orde, veiligheid, water en elektriciteit te garanderen. Ja, hij was aanhanger van de Oranjerevolutie in 2004. Maar daarna is hij van mening veranderd. Al heeft hij het er liever niet over. Maar wat duidelijk is: de politiek heeft het land de oorlog ingevoerd.

14.03 uur

Iets ten noorden van de Poolse stad Chelm vliegt MH17 de grens met Oekraïne over. De piloot vliegt rustig op een stabiele hoogte van iets boven de 10 kilometer. Het is een niets-aan-de-hand-vlucht van 13 in een dozijn. Het enige waar hij straks op moet letten, is dat hij boven Oost-Oekraïne boven de 9,8 kilometer hoogte blijft vliegen. Het lagere luchtruim is sinds een paar dagen gesloten vanwege de oorlog daar.

dora-80x80-aangesneden

15 mensen telt de crew van de Boeing 777 vandaag: 7 mannen, 8 vrouwen. Allemaal Maleisiërs. De piloten en de purser zijn mannen. Er zijn 2 stewards, de rest van de crew bestaat uit stewardessen. Dora en haar directe collega Azrina zijn de 2 hoofdstewardessen. De vrouwen dragen een lange jurk met een vest erboven, een druk batik-patroon erop. Het is kleding die veel Aziatische vliegmaatschappijen gebruiken. Malaysia kiest voor groenblauwe kleuren.

9 uur voordat Priscilla het Oekraïense luchtruim binnenvloog, stond ze in Den Haag nog de afwas te doen. Om 5 uur ’s ochtends. Haar dochter Gita werd er wakker van. Ze baalde. Moet dat nou? Priscilla is energiek en houdt van vroeg opstaan. Haar puberdochter draaide zich maar weer om. Ze viel gelukkig weer in slaap.

Priscilla had met Gita overnacht bij haar vriend Vincent in Den Haag. Dat was fijn, wat dichter bij Schiphol dan haar eigen huisje in Almelo. Ze heeft Vincent leren kennen in de kerk van de Pinkstergemeente, waar ze zich ontfermt over de Indonesische geloofsgenoten en zingt en danst in een groep. In die kerk heeft ze na haar bekering haar nieuwe, christelijke naam aangenomen: Priscilla. Stapelverliefd is ze op Vincent.

4.3-prisalmelo

Rond 7 uur die ochtend had ze nog snel even op Facebook ingelogd . Ze postte een foto van haar Indonesische paspoort en haar e-ticket van D-Reizen. “Bye bye D.H vliegen naar Almelo”, schreef ze erbij. Met een smiley en een icoontje van een vliegtuigje. D.H stond voor Den Haag. En vliegen naar Almelo? “Dat is weer typisch jouw humor”, had Gita op cynische toon gezegd. “Dat is zó niet-grappig.” Typisch Gita. Ze steekt haar mening niet onder stoelen of banken. Voor Pris was dit humor met een serieus kantje. Ze wilde inbrekers niet laten weten dat ze niet thuis is in Almelo. Ondanks haar dochters cynisme plaatste ze haar bericht.

Priscilla zelf is nu de glimlach van een van de McDonalds-restaurants in Almelo

Ooit wil Priscilla een ‘naschoolse opvang’ opbouwen voor de kinderen op Bali. Ooit wil ze weer terug naar Bali, waar haar hele familie woont. Ooit. Maar pas als Gita is afgestudeerd, dus dat duurt nog even. Studeren zit er dik in. Op de basisschool heeft Gita een klas overgeslagen, nu doet ze gymnasium en haalt tienen en dikke voldoendes. “Ik denk dat ik iets in de medische wereld wil doen. Het liefst misschien wel kinderarts”, had ze Priscilla onlangs nog toevertrouwd. Priscilla zelf is nu de glimlach van een van de McDonalds-restaurants in Almelo. Ze werkt er al sinds de opening. Voor haar vertrek naar Bali heeft ze een test afgelegd. Als ze slaagt kan ze manager van het restaurant worden. De uitslag zal ze waarschijnlijk tijdens haar verblijf in Indonesië horen.

erik-80x80

Wat had zijn broer gisteren ook alweer over de telefoon tegen Erik gezegd? Dat hij een helm met een vizier moest nemen als hij scooters op Bali zou huren. Vanwege die rotvliegjes die anders het zicht belemmeren en in je ogen vliegen. Don kon het weten. Die had een wereldreis gemaakt en wist dus ook precies welke spots op Bali hij zeker zou moeten bezoeken. De mooiste duikplekken bijvoorbeeld, hoewel hij waarschijnlijk niet echt zal gaan diepzeeduiken.

Sporten is Eriks leven. Zwemmen, hardlopen, volleyballen, het kan hem niet sportief genoeg zijn. Zelfs op vakantie. Daar hadden hij en Don het gisteren ook nog over gehad, over hoe je een vakantie invult. Lieke en Erik zouden gaan rondtrekken op Bali, maar dat backpacken zoals Don dat vaak deed, dat was toch niets voor hen. “Een vakantie is er ook om te relaxen”, had hij nog tegen zijn broer gezegd, die al volop bezig was met de voorbereidingen voor de doorkomst van de Vierdaagse-lopers langs zijn zaak in Grave. Een fijne vakantie wenste Don hem. “Stuur maar wat fotootjes.” Tuurlijk zou Erik dat doen.

burgepriester80x80

17 juli is een mooie dag in Hrabove. Zonnig, onbewolkt en warm. Pas vanavond wordt er wat bewolking voorspeld. De oorlog is niet heel dichtbij op deze donderdag.

De lokale priester, Sergej Barachtenko (vader Sergej) houdt vandaag een herdenkingsdienst ter ere van de tsarenfamilie die tijdens de Russische revolutie op exact dezelfde datum werd vermoord. De Romanovs regeerden bijna 300 jaar over Rusland, maar tsaar Nicolaas, zijn vrouw Alexandra en hun 5 kinderen werden op 17 juli 1918 in Jekaterinenburg geëxecuteerd in opdracht van de opperste Sovjet. Vader Sergej herdenkt hen ieder jaar in de plaatselijke kerk, een historisch gebouw uit 1803.

Aan het eind van de middag, als de wolken voor de zon beginnen te trekken, is dorpsraadvoorzitter Vladimir thuis. Hij rust wat uit. Vaak moet hij denken aan zijn overleden vrouw. “Olga ging schaatsen op 22 maart 2011. Ze viel achterover, keihard op haar hoofd. Het gebeurde vlak voor mijn ogen. Het bloed vloeide op het ijs. Ze overleed, 51 jaar oud.” Hun kleindochter Violetta heeft zij nooit kunnen zien. Vladimir heeft haar ook al een tijdje niet gezien. Violetta, pas een paar maanden oud, woont tijdelijk met haar ouders in Charkov. Verder weg van de oorlog.

bukraketten-80x80

10 kilometer verderop in Torez kijken de mensen op straat verbaasd op. Er rijden wel vaker militaire voertuigen door de stad deze dagen, vrij vaak zelfs. Maar wat er vandaag door de stad rijdt, is wel echt een joekel. Legergroen, een paar ton kil staal, maar wat vooral indrukwekkend is: de 4 grote raketten erop het is een Buk-raketsysteem (Lees hier een disclaimer).

Omdat het monsterachtige gevaarte van zichzelf niet zo snel rijdt, staat hij bovenop een dieplader. Een inwoner van Torez maakt er een foto van en zet die op VKontakte, de Russische equivalent van Facebook. Andere bewoners praten erover op Twitter. Het gevaarte rijdt richting het oosten.

Het is een afschrikwekkend ding, zo’n Buk. De raketten die erbovenop liggen zijn 5,5 meter lang en wegen zo’n 700 kilo. Per stuk. Ze zijn bedoeld als luchtdoelrakketten. Zo’n raket kan objecten in de lucht raken tot ver boven 10 kilometer hoogte.

Het systeem is in de jaren 70 ontwikkeld in Rusland. Behalve de Russen zelf hebben ex-Sovjeststaten als Oekraïne, Azerbeidzjan en Georgië Buk-raketsystemen rondrijden. Ook Vietnam, China, Noord-Korea, Syrië en India zouden erover beschikken.

Legergroen, een paar ton kil staal, maar wat vooral indrukwekkend is: de 4 grote raketten erop. Het is een Buk-raketsysteem.

De Buk is vandaag in Oost-Oekraine en al een tijdje onderweg. Rond een uur of 9 ’s ochtends is hij gefotografeerd in Donetsk, de hoofdstad van de door de rebellen uitgeroepen Volksrepubliek Donetsk. Een kilometer of 70 ten westen van Torez. Op die foto is vaag een registratienummer te zien op het groene staal aan de zijkant: 3 cijfers, de eerste is een 3, de laatste een 2, het middelste cijfer is vervaagd. Het is niet heel goed te lezen, maar het lukt.

Een Buk met hetzelfde registratienummer reed op 23 juni nog in Stary Oskol, Rusland. Daar maakte hij nog deel uit van een hele colonne militaire voertuigen. Een colonne van de 53e Russische Luchtverdedigingsbrigade, zo blijkt uit foto’s van soldaat Vasily Ilyin op Vkontakte. Maar dat is nu al bijna een maand geleden. Vandaag rijdt de Buk van Donetsk oostwaarts over weg H21, via Zoehres (waar hij ook geflimd wordt) naar Torez.

Minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken zit vandaag op de fiets. De racefiets welteverstaan. Met zijn zoon Max van 10 toert de frequent flyer van het kabinet na een druk jaar deze week op de tweewieler door Brabant en Limburg. Het is een lang gekoesterde wens van zijn zoontje: een fietsvakantie met papa. Zo vaak ziet hij hem niet, maar nu zijn ze al 3 dagen lang aan het fietsen. Heerlijk is het.

15.18 uur

Oost-Oekraïne. Op de grond woedt de bloedige burgeroorlog, 10 kilometer hoger overlegt de gezagvoerder van MH17 met de luchtverkeersleiding over de koers. Business as usual. Totdat er opeens niemand meer terugpraat tegen de verkeersleiding.

bukraketten-80x80

De Buk is doorgereden over de H21 naar het oosten. Via Torez naar het plaatsje Snizjne. Op foto’s en video die in die plaats zijn gemaakt van het oorlogstuig is wel iets opmerkelijks te zien: de Buk staat nu niet meer op de dieplader, maar rijdt zelf. Langzaam en grommend verplaatst het gevaarte zich. Een verslaggever van het persbureau AP ziet hem geparkeerd staan in het stadje. Later rijdt het ding verder, net buiten Snizjne slaat de Buk af naar het zuiden.

Over half verharde wegen rolt hij verder. Soms aan het oog ontrokken door bomen. Het grint schiet weg onder de zware rupsbanden. De chauffeur stuurt hem van de weg af, een tarweveld in, zo zou uit een satellietfoto blijken. Daar komt het legergroene staal van de Buk tot stilstand. De bemanning stapt uit. Hrabove ligt vanaf hier 10 kilometer naar het westen.

Boven hun hoofden is veel beweging. De Oekraïense luchtmacht bombardeert veel de afgelopen weken. Ook vliegen er militaire vrachttoestellen. Tot vreugde van de rebellen is er een paar dagen eerder nog een Antonov uit de lucht geschoten. Het sterkt hen in hun gevoel dat ze deze oorlog niet gaan verliezen.

Na een tijdje komt de geschutskoepel op het dak in beweging, langzaam draait ook de lanceerarm omhoog. 4 raketpunten wijzen de strakblauwe lucht in.

dora-80x80-aangesneden

Op 17 juli is de profielfoto van Dora op haar Facebookpagina een zwart vlak. Soms gebruikt ze ook een afbeelding met daarin het symbool van Malaysia Airlines en de tekst: Pray for MH370. Het is de vlucht die in maart dit jaar ergens boven de Indische oceaan van de radar is verdwenen en nog niet is teruggevonden. Dora’s vriendin Kartini reageert erop. “Ik dank Allah dat je veilig bent, Dora.” Dora reageert: “Bedankt voor je bezorgdheid, Kartini. Bid alsjeblieft voor hen. Amen.”

Vanaf morgen, vrijdag, zal Stef Blok (minister van Wonen en Rijksdienst) de stand-in van Rutte zijn. Die grapt in een interview op Radio 1 donderdagmiddag nog over het feit dat hij de volgende dag de premier vervangt. Blok: “Ik denk dat we allemaal moeten hopen dat ik niets hoef te doen, want dan zou er echt iets vervelends zijn.”

www.denieuwsbv.nl

DNP > MH17 – MALAYSIA een zeven, ontvangt u mij? MALAYSIA
DNP > MH17 – MALAYSIA een zeven, Dnipro Radar
DNP > MH17 – MALAYSIA een zeven, Dnipro Radar
……
RST > DNP – Ik luister, Rostov hier
DNP > RST – Rostov, zien jullie de Malaysia door…door de
(radar)respons
RST > DNP – Nee. het lijkt erop dat de indicatie uiteenvalt
DNP > RST – We krijgen ook geen reactie op onze oproepen
……
RST > DNP – En verder niets?
DNP > RST – Ja, hij is verdwenen

Transcript radio- en telefooncommunicatie uit rapport OVV

burgepriester80x80

Vader Sergej is thuis als hij lawaai hoort. Hij kijkt omhoog en ziet een vliegtuig brandend naar beneden komen. Hij ziet het in stukken breken en een deel recht op zijn huis afkomen. Zijn vrouw begint te bidden. Even verderop hoort Vladimir een enorme dreun. Hij denkt aan een raketinslag. Dan belt zijn vriendin Sveta. “Vova, Vova er is een vliegtuig neergestort!’, roept ze in paniek.

Vlucht MH17 raakt het huis van vader Sergej niet. Stukken van het vliegtuig scheren wel rakelings langs Hrabove. Het toestel stort neer en explodeert in de weilanden naast het dorp, het puin ligt verspreid over een gebied van vele vierkante kilometers. De dood is vanuit een hemelsblauwe lucht neergevallen in velden vol graan en zonnebloemen.

Vladimir belt de hulpdiensten en gaat direct naar de rampplek. Wat hij daar ziet, vindt hij onbeschrijfelijk. Overal lichamen en delen van lichamen. Armen, benen, handen, hoofden.

Vader Sergej springt in de auto en rijdt naar de rampplek. In de buurt van het kruis in het dorp ziet hij wrakstukken, vuur, rook. Hij rijdt verder. De aanblik wordt vreselijk. De geestelijke ziet lijken. Heel veel lijken. Op de weg, verspreid op het asfalt, liggen fragmenten van lichamen.

De dood is vanuit een hemelsblauwe lucht neergevallen in velden vol graan en zonnebloemen.

Er komen meer dorpsbewoners. Daarna komen de rebellen. Ze gaan in een kring om de rampplek heen staan, zodat niemand iets kan aanraken. Mensen rennen in het rond.  “Wie is hier neergestort?!”, vragen mensen. Iemand roept: “Kinderen!” Waren het Chinezen? Aziaten? Er liggen paspoorten. Niemand begrijpt wat er is gebeurd, maar iedereen beseft dat het neergestorte toestel een passagiersvliegtuig moet zijn geweest. Er ligt een wrakstuk waar Boeing opstaat. Vader Sergej aanschouwt de ellende. Voor deze arme zielen, die hier levenloos in het veld liggen, is niets meer te doen. Vader Sergej doet wat hem te doen staat: hij gaat naar zijn kerk en bidt voor ze. Voor de passagiers van MH17.
priscilla-80x80-aangesneden

Priscilla’s dochter Gita is intussen met Vincent alweer in Amsterdam. Samen hadden ze de trein genomen vanaf Schiphol. Eenmaal in de hoofdstad had Gita het laatste sms’je van haar moeder gekregen. Omdat haar mobiel kapot is, kreeg ze die binnen op haar oude BlackBerry. “Ook tot over 4 weken mam”, dacht Gita en ze sms’te even snel ‘goede reis’ terug. Of Priscilla dat bericht 3 uur geleden nog had kunnen lezen, weet Gita niet. Misschien pas op het vliegveld van Kuala Lumpur. Dan zou ze over een uurtje of 4 vast weer een berichtje terugkrijgen. Tot die tijd is het shopping time! Samen met Vincent struint ze de rekken af in haar favoriete winkel, de Primark. Het is druk, de tijd vliegt om. Ze koopt een aantal shirts en broeken. Die zal mama vast ook chill vinden.

17.36

“Waarom is het zo druk hier?”, vraagt een argeloze vakantieganger aan het eind van de middag op Schiphol. Hij passeert een groep cameramensen en fotografen en rolt zijn koffer achter zich aan, op weg naar zijn vlucht. “Komt Louis van Gaal hier aan of zo?”  De media verzamelen zich rond een jonge Maleisische vrouw. Zij had samen met haar jonge kind aan boord van MH17 moeten zitten, maar was te laat, zegt ze. Het was haar beste gemiste vlucht ooit. Soms zit het lot van het leven verpakt in een kleine vertraging.
priscilla-80x80-aangesneden

Terwijl Gita in de rij bij de Primark staat om haar nieuwe kleren af te rekenen, ziet ze hoe Vincent zijn telefoon opneemt. Het is zijn moeder. “Ik hoorde op het journaal dat er een vliegtuig van Amsterdam naar Kuala Lumpur moet zijn neergestort.” Vincent kijkt alsof hij geen lucht meer kan krijgen en trekt wit weg. “Afrekenen, kom meteen afrekenen, we moeten weg, nu”, zegt hij wat paniekerig. Ze denkt: wat gebeurt er nou? Maar ze stelt geen vragen en rent naar de kassa. Buiten vertelt Vincent wat hij heeft gehoord. Dat Priscilla misschien is neergestort. “Shit, is dat echt zo?”, roept ze. “Laat het niet waar zijn.”

Gita en Vincent rennen naar de trein. Op het perron gaan ze op een bankje zitten. Ze barsten allebei in tranen uit. Met hun mobiel zoeken ze op internet naar meer informatie… 6 minuten eerder belde Vincent naar Gita’s vader Arjan en haar stiefmoeder Martine. Die wisten nog van niets. Ze zitten net aan tafel om te eten en hebben geen radio of tv aangehad. Vincent noemde het vluchtnummer van Priscilla . “Kijk alsjeblieft even naar het journaal.” Arjan en zijn vrouw schakelen net op tijd in en zien de onheilsboodschap. “Het is haar toestel.” En…. Geen overlevenden.

De hele familie maakt zich klaar om naar Schiphol af te reizen, waar een speciale bijeenkomst wordt belegd voor verontruste familieleden. Nu gaan ze niet naar de Starbucks, maar direct door naar vertrekhal 2, daar nemen ze de roltrap omhoog naar het Dakotarestaurant. Onderaan de roltrap staan 2 bewapende Marechaussees. Ze houden de massaal uitgerukte pers tegen en laten alleen nabestaanden van slachtoffers door. In het restaurant worden de familieleden opgevangen en krijgen ze informatie, voor zover die er is. Dat Gita 8 uur nadat ze daar haar moeder een handkus toewierp weer op de luchthaven is. Ze kan het niet bevatten.

En terwijl de vertrekhallen onder het restaurant nog steeds gevuld zijn met vakantiegangers, de rolkoffers nog steeds over de vloertegels ratelen en de Starbucks onder vertrekhal 3 nog steeds vol zit, denkt Gita aan het laatste sms’je dat haar moeder stuurde. “Tot over vier weken. Pas goed op jezelf schatje.” Het kwam helaas binnen op haar oude mobiele telefoon. Op dat toestel verdwijnen sms’jes als vanzelf. Ook deze.

erik-80x80

Snikheet is het als Leonie net buiten in de zon zit te appen met wat oud-collega’s. Jeffrey, haar man, geeft binnen de tweeling te eten. “Nou”, appt een van de collega’s, “gaat lekker daar bij Malaysia Airlines. Alweer een vliegtuig uit de lucht, dit keer naar Kuala Lumpur, zo meteen extra journaal op Ned1.” “Mijn broer vliegt vandaag met Malaysia naar Kuala Lumpur”, appt Leonie nog met de tegenwoordigheid van geest terug, voordat ze helemaal in paniek de kamer binnenstormt. Ze weet het dan al. Ze voelt het.

“Mijn broer is… dood.” “What the fuck zeg je nou?”, vraagt Jeffrey geschrokken. “Zijn vliegtuig. Het is neergestort”, zegt Leonie terwijl ze shakend en happend naar adem de tv probeert aan te krijgen. De afstandsbediening valt meerdere keren uit haar hand. Ze weet niet eens hoe die tv ook alweer aangaat. Eindelijk floept het scherm aan. Het eerste wat ze op Nederland 1 ziet, is een enorme rookpluim. Met daaronder tekst: vlucht Malaysia uit Amsterdam naar Kuala Lumpur neergestort. Ze weet genoeg. “Dat is er maar 1…dat is er maar 1”, denkt ze.

Toch blijft ze nog een hele tijd in een ontkenningsfase. Het vluchtnummer, komt dat écht overeen? Ja, hoort ze even later, als ze bij haar ouderlijk huis arriveert, waar haar moeder, die alle vluchtgegevens had, ook totaal in shock van haar werk is teruggekomen. Terwijl haar ouders verdoofd en elkaar vasthoudend buiten zitten, loopt Leonie ‘hele kilometers’ door de huiskamer. IJsberend met de telefoon aan haar oor. Urenlang probeert ze meer informatie te krijgen. Hels is het, dat van het kastje naar de muur gestuurd worden. Pas om half 9 krijgt ze voor het eerst haar oudste broer Mertijn, op Lanzarote aan het genieten met zijn gezin, aan de lijn. Die heeft helemaal niets meegekregen van het nieuws. Hij vraagt zich af of het echt wel zeker is dat Erik op MH17 zat. “Tijn, geloof me, Erik is dood”, zegt ze.

Diep van binnen wist hij het op dat moment wel al, diep van binnen brak hij: Erik, zijn broertje, dood.

Don scheurt dan nog met hoge snelheid over de wegen tussen Grave en Bergen op Zoom. Toen zijn vriendin hem even voor half 6 een scherm onder zijn neus had gedrukt waarop een nieuwsbericht stond over een vliegtuig dat op weg naar Kuala Lumpur was neergestort, had hij heel nuchter gereageerd. “En, wat moet ik daarmee? Er zijn zoveel vliegtuigen die die kant op gaan”, had hij gezegd, om vervolgens netjes met een klant in zijn zaak af te rekenen.

Diep van binnen wist hij het op dat moment wel al, diep van binnen brak hij: Erik, zijn broertje, dood. Op de automatische piloot ruimt hij nog tafels af en stort hij zich nog even op de laatste voorbereidingen voor de doorkomst van de Vierdaagse-lopers morgen. Lang houdt hij die ‘survivor-modus’ niet vol. Hij moet nu naar huis. Hij moet naar Bergen op Zoom. Als hij de beelden op tv ziet, als hij definitief hoort dat Erik echt op vlucht MH17 zat, dringt pas echt door wat er is gebeurd. Don flipt. Dit kan niet waar zijn. Dit mag niet waar zijn.

dora-80x80-aangesneden

10.000 kilometer verderop, op het vliegveld van Kuala Lumpur, is het verdriet groot als duidelijk wordt dat vlucht MH17 nooit haar bestemming zal bereiken. Malaysia Airlines twittert dat het contact met het vliegtuig is verbroken. Het personeel van de maatschappij is verbijsterd: na de verdwenen vlucht MH370, nu weer een toestel van ons? Weer een collegacrew die nooit meer thuiskomt?

Het is inmiddels nacht in Maleisië, maar de panoramahal van het vliegveld vult zich met families van passagiers en bemanning. Urenlang verkeren zij in onzekerheid. Er is geen opvangplek opengesteld zoals op Schiphol.

Als Diyana, de dochter van stewardess Dora, hoort dat haar moeder nooit meer op KLIA zal landen, staat haar wereld stil. Een nacht later heeft ze een nachtmerrie. Ze zit zelf in het vliegtuig. Dát vliegtuig. Ineens ontploft het. Dan wordt ze huilend wakker en roept om haar moeder. Zonder te beseffen dat die er niet meer is. De nachtmerrie zal nog wekenlang terugkomen.

Het is net na de crash als de ene rebellenleider via de telefoon aan de ander meldt ‘dat er een vogel naar hen is toe gevlogen’. Iets later laat ‘Major’ aan ‘Grek’ weten dat de vogel een burgertoestel was. “Er zaten heel veel mensen in. Verdomme. De wrakstukken kwamen in de tuinen terecht.” De paniek is groot, zo blijkt uit de gesprekken.

Later die avond rijdt er door de stad Loehansk, 88 kilometer ten noordoosten van Snizjne als je de H21 verder volgt, een witte dieplader met een Buk-raketsysteem erop. Het registratienummer lijkt een 3, een 2 en een vervaagd nummer in het midden te hebben. De lanceerarm is weer ingevouwen en ligt plat op het dak. In de houders rusten nu nog 3 raketten, een minder dan eerder die dag. Van Loehansk tot aan de Russische grens is het nog een uurtje rijden.

Om 17.13 uur krijgt Frans Timmermans een mailtje binnen op zijn Blackberry. Hij fietst op dat moment in de buurt van Breda. Er is een vliegtuig op weg van Amsterdam naar Kuala Lumpur neergestort boven de Oekraïne, staat in de mail. Timmermans belt Mark Rutte, op vakantie in Duitsland, en daarna zijn chauffeur. De vrouw van Timmermans neemt hun zoontje mee naar huis. De fietsvakantie is voorbij.

Even na vijven heeft Rutte al een verontrustend telefoontje van zijn VVD-partijgenoot, Europarlementariër Hans van Baalen, gekregen. Van Baalen, die nota bene 5 maanden eerder protesterende pro-Europese Oekraïners in Kiev een hart onder de riem had gestoken.

Die korte lijnen met Oekraïne bezorgen de Europarlementariër donderdagmiddag een telefoontje van de Oekraïense ambassadeur in Nederland. Of Van Baalen soms het telefoonnummer van Rutte voor hem heeft, want er is een vliegtuig gecrasht en de Oekraïense president wil de Nederlandse premier spreken. “Zelfs een president geef ik niet zomaar telefoonnummers, antwoordt Van Baalen.

Hij belt eerst zelf met Rutte. “Er is iets gebeurd met een vliegtuig, mag ik je nummer geven?” Geef maar door, antwoordt de premier.

Op dat zelfde moment heeft minister Ivo Opstelten in Den Haag al de eerste verontrustende berichten binnengekregen over een vanaf Schiphol vertrokken vliegtuig vol landgenoten dat zou zijn neergestort. Even na half 6 komt het telefoontje binnen dat het toestel in rebellengebied is neergekomen. Op het ministerie kijkt iedereen elkaar veelbetekenend aan: dit is niet ‘zomaar’ een vliegramp, dit is een heel groot probleem.

Als coördinerend minister bij crises (die rol ligt volgens het Handboek Crisisbesluitvorming bij de minister van Veiligheid en Justitie) en als vervanger van Rutte zijn alle ogen de eerste uren gericht op Opstelten.

Al snel wordt besloten dat Timmermans zo snel mogelijk naar Kiev zal gaan om hoogstpersoonlijk te zorgen voor actie.

Terwijl Rutte belt met buitenlandse regeringsleiders, spreekt Timmermans de ministers van Buitenlandse Zaken. Zijn territorium is meteen duidelijk: het diplomatieke circuit. Collega’s overtuigen, draagvlak creëren, de boel in beweging brengen. Want de slachtoffers moeten terug, luidt meteen de eis. Al snel wordt besloten dat Timmermans zo snel mogelijk naar Kiev zal gaan om hoogstpersoonlijk te zorgen voor actie. Op zijn Facebookpagina schrijft de minister dat er duidelijkheid moet komen over wat er is gebeurd.

Op de 7e verdieping van het ministerie van Veiligheid en Justitie aan de Turfmarkt in Den Haag wordt vliegensvlug het Nationaal Crisiscentrum opgetuigd. Het handjevol ambtenaren in de strengbeveiligde, permanente ‘situation room’ krijgt al snel bijstand: iets na zessen is het crisisteam compleet, met (top)ambtenaren van Veiligheid en Justitie, Buitenlandse Zaken en Defensie. Een kleine 30 man in totaal. Omdat communicatie van groot belang is de eerste uren komt het goed uit dat het zo’n beetje het complete korps persvoorlichters van Justitie in huis is. Zij hadden een afscheidsborrel van een vertrekkend collega.

Dick Schoof, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, coördineert het crisiscentrum. Ambtenaren rapporteren aan hem, Schoof praat vervolgens de ministers van het ministerieel crisisteam (Defensie, Buitenlandse Zaken, Algemene Zaken) bij. Voor ‘pottenkijkers’ is in het MH17 crisiscentrum geen plek.

Na 17 juli

In de VIP-room van Schiphol gaat Huib Gorter achter een tafel zitten. Voor de vice-president van Malaysia Airlines Europa staan 20 microfoons en evenzoveel camera’s. Het is 22.30 uur en het snikhete zaaltje zit vol met journalisten uit de hele wereld. Amper een steenworp verderop, in vertrekhal 3, checkten Erik Vleesenbeek, Priscilla Rangin en Dora Kassim 12 uur eerder hun bagage in. Nu kijkt Huib Gorter recht de camera’s in en zegt hij: “Het betreurt ons ten zeerste dat we hebben vernomen dat onze vlucht MH17 is verongelukt boven Oekraïne. Ons medeleven gaat uit naar de nabestaanden. Aan boord zaten 283 passagiers en 15 bemanningsleden.” Het is de eerste keer dat dat cijfer officieel wordt genoemd.
priscilla-80x80-aangesneden

Om 2 uur ’s ochtends, het is dan inmiddels al 18 juli, geeft Malaysia Airlines de passagierslijst vrij. Ketut Wiartini, Priscilla Rangin, staat erop. Het is voor Vincent, die inmiddels op een andere opvanglocatie in de buurt van Schiphol is, de definitieve bevestiging van het noodlot dat zijn vriendin heeft getroffen.

Het lichaam van Priscilla wordt al vrij snel geïdentificeerd. Dat de bagageweegschaal op Schiphol op 17 juli nog 54 kilo aanwees toen ze er als grap op was gaan staan, bleek wrang genoeg waardevolle informatie voor het identificatieteam. Op 22 augustus is Priscilla in Wierden begraven.

De kleding die Gita haar moeder graag had willen aantrekken ligt op de kist: een roze jurk. Een paar dagen eerder heeft ze de lichtgekleurde kist beschilderd en erbij gezongen. Precies zoals haar moeder dat zo mooi kon en vaak had gedaan in de kerk. Tijdens de dienst worden beelden getoond van Priscilla’s laatste optreden in mei. Maar ook foto’s uit familiealbums en een filmpje hoe zij met Gita, als gillende tieners door Almelo fietsten: de tiener aan het stuur, Priscilla op de voordrager.

Gita maakt in een volle kerk indruk als ze vertelt hoe erg ze haar moeder mist. “Ik verloor niet alleen mijn moeder, maar ook mijn beste vriendin, mijn maatje. Je was mijn voorbeeld. Ik wilde precies zijn zoals jij.”

“Ik wil ook niet boos zijn. Ook niet op de mensen die het vliegtuig misschien hebben neergeschoten. Je moet vergeven.”

Tijdens de Nationale Herdenking op 10 november in de RAI maakt Gita weer indruk, maar dan op de hele natie en laat ze koningin Maxima een traantje wegpinken. Ze troost, ontroert en motiveert met haar oproep verder te gaan met leven. “Ik wil met jullie delen, dat jullie als nabestaanden bijzondere mensen zijn. Dat we ondanks dit grote verlies verder mógen gaan met ons leven. En toch nog elke dag met onze dierbare in ons hart mogen rondlopen.”

Video: RTV Oost

Gita woont nu bij haar vader in Wierden en gaat bijna elke week naar het graf van haar moeder. Ze heeft zich helemaal op haar school gestort. Ze heeft een paar tienen op haar rapport en verder dikke voldoendes. Bloggen over mode en lifestyle is een belangrijke uitlaatklep. Ze vindt er troost in. Dan is ze weer dat gewone meisje dat ze wil zijn. Niet het kind dat haar moeder verloor. Troost vindt ze ook in het geloof. De geloofsgenoten van de Pinkstergemeente ‘voelen als een soort van familie’, vindt ze.

“Voor alles in het leven is wel een reden, denk ik. Ook al begrijp je die niet altijd. Ik mis haar vreselijk, maar het is zoals het is. Daar moet je mee leven. Ik wil ook niet boos zijn. Ook niet op de mensen die het vliegtuig misschien hebben neergeschoten. Je moet vergeven. Dat is wel moeilijk, maar het moet. Dat heeft mijn moeder mij geleerd.”

Erik wordt op 29 augustus, 6 weken na de crash, begraven in Bergen op Zoom. Enkele dagen daarvoor is hij geïdentificeerd in de Korporaal Van Oudheusden Kazerne in Hilversum. Zijn vriendin Lieke kan pas 2 maanden later begraven worden in Ridderkerk, waar haar familie woont. 2 levens ten einde, 2 jonge mensen die nog nooit zo gelukkig waren als nu. Ze waren samen al op huizenjacht geweest. Langzaam maar zeker waren ze er echt klaar voor om zich te settelen: huisje, boompje, beestje en misschien wel kinderen.

Terwijl Leonie en alle andere familieleden achter de rouwwagen met daarin het lichaam van Erik van Hilversum naar Bergen op Zoom rijden, klinkt op de radio het nummer ‘Home’ van Dotan, dé hit van 2014 die zo goed past bij dé gebeurtenis van dit jaar. Een gebeurtenis die het leven van de hele familie Vleesenbeek en aanhang zo op de kop heeft gezet. Leonie kampt volop met haar verdriet. Door de drukte met haar tweeling is ze eigenlijk nog steeds niet goed toegekomen aan het verwerken van alles wat er de afgelopen maanden op haar is afgekomen. Wat mist ze hem. Wat mist ze haar broer die ze al van verre kon horen aankomen als hij weer eens langskwam om te helpen met het in bad stoppen van de kinderen.

Het huurhuis van Erik is inmiddels leeggehaald. Pijnlijk was dat. Een deel van zijn meubels staat in de woning die Don in Halsteren, een buurdorp van Bergen op Zoom, heeft betrokken om dichter bij de familie te kunnen zijn. Het is een soort ‘Erik-huis’ geworden, zegt Leonie.

Don heeft zijn zaak in Grave verkocht. Een stap die hij heeft gezet door ’17 juli’. Hij hoopt dat hij de komende maanden misschien eindelijk eens de tijd en de ruimte kan nemen om op een rij te zetten wat voor idioots er eigenlijk is gebeurd. Don beseft inmiddels dat hij toch eigenlijk veel meer een familieman is dan hij dacht. Door zijn verantwoordelijkheden op de zaak heeft hij minder tijd met zijn familie, met Erik, doorgebracht dan hij eigenlijk wilde. Don weet nog goed dat zijn broertje aan het begin van het jaar een lijstje had achtergelaten, met daarop alle data van Eriks vakanties. “Dan kan ik je hier in de zaak komen helpen”, had hij gezegd. Hoe leuk Don dat ook vond, hij voelde zich te bezwaard daar gebruik van te maken. Erik had net zo goed een druk leven. Nu baalt hij ervan dat hij nooit op het aanbod is ingegaan. Dan hadden ze meer tijd met elkaar doorgebracht. “Ik was graag samen bezig met hem.”

“Als ik daar in de sneeuw sta. Zonder Erik. Dat zal zó moeilijk worden.”

Don koestert de herinneringen aan het voetbalpartijtje dat ze vlak voor de zomer nog speelden op een camping in de buurt. Binnenkort vliegt hij naar de Filippijnen. Op vakantie. Hij beseft heel goed waarom zijn ouders zich daar zorgen over maken. Toch gaat hij op reis. Hij weet dat Erik ook zou zeggen, dat hij dat gewoon moet doen. “Het zet je aan het denken. Waarom is hem iets overkomen. Wat maakt mij meer bevoorrecht dan hem? Het is oneerlijk.”

Het meest ziet Don op tegen januari, als hij traditiegetrouw weer bij een kennis in Zwitserland neerstrijkt om te snowboarden. De afgelopen jaren kwam Erik, sportief als hij was, ook altijd langs. “Als ik daar in de sneeuw sta. Zonder Erik. Dat zal zó moeilijk worden. Maar ik weet ook dat hij vond dat we vooral zouden moeten doorgaan met leven.”

De grondstewardess die Dora en haar collega’s nog een goede vlucht had gewenst voordat op Schiphol de brug bij toestel MH17 werd weggehaald, beseft dat zij een van de laatste is geweest die alle 298 passagiers nog levend zag. 4 dagen na de crash beschrijft ze hen op haar Facebookpagina: “Groepsreizen, gezinnen, stelletjes, alleenreizenden, baby’s, kinderen, oma’s, opa’s, moeders, vaders, zoons, dochters, partners, ooms, tantes, collega’s, vrienden, bekenden, buren, kennissen. Voor het laatst heb ik ze gezien, gesproken en een fijne reis gewenst, de passagiers van vlucht MH17 op 17jul14. Een laatste lach, een laatste groet, een blij gezicht… +Rust zacht lieve passagiers & crew+ Namens de afhandeling van de vlucht MH017 op donderdag 17-07-2014.”

Op 14 augustus komen 2 hulpverleners van Malaysia Airlines naar het huis in Kuala Lumpur waar stewardess Dora met haar dochter woonde om aan de familie te vertellen dat haar lichaam is geïdentificeerd in Hilversum. Haar lichaam wordt teruggevlogen naar Kuala Lumpur en daar begraven. Dora’s dochter Diyana woont inmiddels bij haar oma. Diyana heeft maandenlang nachtmerries gehad.

De chauffeur die Dora altijd thuis ophaalde en naar KLIA reed, weigert sindsdien de route te rijden door Dora’s wijk. Te pijnlijk.

Op dinsdag 9 september zet de Onderzoeksraad voor Veiligheid haar voorlopige rapport van het onderzoek naar de crash van MH17 online. Daar staat in dat het vliegtuig niet is verongelukt door een technisch probleem, maar dat het is geraakt door ‘een groot aantal voorwerpen met hoge energie’. Dat patroon past bij een Buk-raket. Zo’n raket spat in veel kleine delen uiteen als het in de buurt van het doelwit komt. Maar de Onderzoeksraad gebruikt het woord raket niet.

Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans doet dat op 9 oktober in het televisieprogramma Pauw wel. Net zoals de Amerikanen dat al eerder deden. Zij stellen ook dat de raket is afgevuurd door pro-Russische separatisten. Met of zonder hulp van Rusland.

De rebellen en de Russen ontkennen. Zij zeggen dat er een Oekraïens gevechtsvliegtuig in de buurt van MH17 vloog. Dat toestel zou het verkeersvliegtuig hebben neergehaald. En als het al een raket was, dan was het een Oekraïense raket, want dat leger heeft ook Buks’, zo stellen ze.

Er zijn geen foto’s en video’s meer opgedoken waarop een Buk met registratienummer 3X2 na 17 juli nog te zien is. Niet in Oekraïne en niet in Rusland.

Het Openbaar Ministerie in Nederland is samen met onder meer collega’s uit Maleisië en Australië, landen die ook passagiers aan boord van MH17 hadden, op zoek naar degenen die schuldig zijn aan het neerhalen van het vliegtuig. Dat onderzoek is op de avond van de crash al begonnen en het zal nog zeker tot eind 2015 duren voordat het dossier klaar is.

burgepriester80x80

Vader Sergej houdt het niet bij die ene mis voor MH17, op de dag van de crash zelf. Nog 2 keer zal hij een speciale mis aan de slachtoffers wijden. Daarbij roept hij geestelijken uit de hele regio bij elkaar. Samen met de bewoners lopen ze na die missen naar de rampplek. Er zijn veel mensen bij, ze bidden voor de overledenen. Het is voor hun gevoel het enige wat ze nog kunnen doen.

Dagenlang liggen de passagiers van MH17 in de akkers rond Hrabove. Tot ver in november worden er nog menselijke resten gevonden. Pas dan wordt er echt een begin gemaakt met het ruimen van de wrakstukken. Inmiddels zijn de laatste resten bedekt met een laagje sneeuw. De bergingswerkers, de internationale opsporingsambtenaren en de journalisten hebben Hrabove allemaal verlaten. De oorlog is gebleven. De hele zomer werd nabij het dorp gevochten.

In het dorpshuis, een kilometer van de rampplek, blijft dorpsraadvoorzitter Vladimir Bereznoj zijn excuses aanbieden voor de gruwelijke details die hij vertelt over 17 juli en de dagen erna. “Als je het echt wilt weten, dan…”, begint hij elke zin. Hij raakt oprecht geëmotioneerd. Hij slikt en wrijft in zijn ogen. Na de crash heeft hij 2 weken niet geslapen. Nog steeds heeft hij daar moeite mee. Sommige afschuwelijke, vreselijke beelden krijgt hij maar niet van zijn netvlies. Niemand heeft dit gewild, verzucht hij. Er wonen hier vreedzame mensen. “Maar ik heb voor de burgers brood moeten halen in Torez terwijl om mijn auto heen de raketten insloegen. In de velden liggen nog niet ontplofte raketten. We zijn bang om te gaan slapen, gelooft u me?”

De oorlog slaat wonden in Hrabove. De waarheid is al direct na de ramp lang gesneuveld. Ze is vervangen door complotdenken. Een dorpsbewoner: “Ik was na 10 minuten op de rampplek. Er wordt gezegd dat het vliegtuig al doden bevatte voordat het neerstortte. Sommige lichamen waren al stijf. Wat denkt u, waren ze al dood?”

Hij is niet de enige die zo denkt. Deze versie van de gebeurtenissen hoor je vaak in Oost-Oekraïne en Rusland. De MH17 zou vervolgens expres over rebellengebied zijn gevlogen, zich hebben laten neerschieten door Oekraïense straaljagers waarna Kiev de opstandelingen in Donetsk de schuld in de schoenen schoof. Het imago van de rebellen zou daardoor onherstelbare schade oplopen. Het is een samenzweringstheorie die alleen Russen kunnen verzinnen.

Minister Ivo Opstelten wil in de uren na de eerste berichten over de crash zo snel mogelijk weten hoeveel Nederlanders er in het vliegtuig zaten. Dat blijft lang onduidelijk. Hoewel online namen en zelfs passagierslijsten circuleren is er officieel nog niets bekendgemaakt. De eerste live persverklaring die de Nederlandse regering geeft, komt even na achten van Opstelten. Premier Rutte is dan nog onderweg van Duitsland naar Den Haag. Zonder de aantallen te hebben, vertelt de justitieminister dat er ‘veel Nederlanders’ onder de slachtoffers te betreuren zijn. Een kwestie van logisch redeneren: een vlucht uit Amsterdam in vakantietijd moet wel veel landgenoten aan boord hebben.

Rutte laat om 19:00 uur alvast een eerste statement uitgaan naar de pers. De premier stelt dat hij ‘diep geschokt is door de dramatische berichten’. “Nog heel veel is onduidelijk over de toedracht, de omstandigheden en de inzittenden.” Ook belt hij in het vliegtuig naar Nederland met collega-regeringsleiders als Obama, Merkel, Cameron en Hollande. Langzaam wordt de omvang en impact van de crash duidelijk. Als Rutte geland is, geeft hij rond 22.00 uur op Schiphol opnieuw een verklaring. “Deze prachtige zomerse dag eindigt in alle opzichten gitzwart.”

Op het ministerie van Buitenlandse Zaken werkt het rampenteam de hele nacht door: via een speciaal telefoonnummer voor familie- en nabestaanden blijven telefoontjes binnenkomen. Timmermans zal die dagen na 17 juli vooral onderweg zijn: van Den Haag naar Kiev, en via Brussel naar New York, waar hij de VN-veiligheidsraad geëmotioneerd toespreekt.

“Er zijn punten in je leven waarvan je zegt: dat was ervoor en dat was erna.”

6 dagen na de crash staan Timmermans, Rutte en Opstelten naast elkaar in de rij op vliegveld Eindhoven Airport. Stilzwijgend kijken ze, net als de rest van Nederland, toe hoe de eerste 40 kisten met stoffelijke resten uit 2 vrachtvliegtuigen zijn gedragen en naar even zoveel lijkwagens gedragen worden. Op de achtergrond klinkt af en toe het hartverscheurend gehuil van de familieleden die vlakbij hen staan. Er zullen nog tientallen kisten en 6 van dit soort aankomstdagen volgen.

‘De onderste steen’ die Rutte boven zegt te willen brengen, is nog lang niet boven. De moeilijke, ook veel bekritiseerde afwikkeling van de ramp zal de politiek nog maanden bezighouden. “Het heeft mijn leven voorgoed veranderd”, aldus Frans Timmermans op de dag dat hij afscheid neemt als minister van Buitenlandse Zaken en als eurocommissaris naar Brussel vertrekt. “Er zijn punten in je leven waarvan je zegt: dat was ervoor en dat was erna.”

  • Wrakstukken van MH17 in een veld vlakbij Hrabove.

    Foto: Pierre Crom/HH

  • Speelgoed van passagiers. Persoonlijke bezittingen zijn later naar Nederland gebracht.

    Foto: Pierre Crom/HH

  • Het leven gaat door rond de wrakstukken vlakbij Hrabove.

    Foto: Pierre Crom/HH

  • Een stoet lijkkisten vertrekt van Eindhoven naar Hilversum, waar de stoffelijke resten in de Korporaal Van Oudheusden Kazerne zullen worden geïdentificeerd.

    Foto: Maarten Hartman/HH

  • Foto: Pierre Crom/HH

  • Lichamen van slachtoffers worden geborgen.

    Foto: Petr Shelomovskiye/Demotix/Corbis

  • Een trein met lichamen van slachtoffers arriveert in Charkov in Oekraïne.

    Foto: Sergey Bobok/Anadolu Agency

  • Angela en George Dyczynski uit Perth (Australië) zijn zelf naar de crashsite gereisd om hun dochter te zoeken.

    Foto Pierre Crom/HH

  • In Maleisië rouwen medewerkers van Malaysia Airlines om hun omgekomen collega’s.

    Foto: Kamal Sellehuddin/ZUMA Wire

  • De lichamen van de slachtoffers worden van Oekraïne naar Nederland gebracht. Op Eindhoven Airport is na elke aankomst een officiële ceremonie.

    Foto: Bram Saeys/HH

  • Priester Sergej houdt vlakbij de crashsite een mis voor de slachtoffers.

    Foto: Soner Kilinc/Anadolu Agency

  • Bij elke rouwstoet met lichamen van slachtoffers staan mensen langs de kant op een laatste eer te bewijzen.

    Foto: Flip Franssen/HH

  • Verspreid over het land worden na de ramp herdenkingsbijeenkomsten gehouden, zoals hier in Neerkant voor een gezin van vader, moeder en 4 kinderen.

    Foto: John Peters/HH

  • De Australische premier Tony Abbott bezoekt de bloemenzee bij de Korporaal Van Oudheusden Kazerne in Hilversum. Nog steeds liggen daar knuffels en bloemen.

    Foto: Goos van der Veen/HH

Colofon

MH17, Vlucht naar het noodlot is een productie van De Persdienst

DPd

Teksten:
Luciën Baard, Joost Bosman (Oekraïne), Niels Klaassen, Niki van der Naald,
Cyril Rosman, Remko Tanis (Maleisië)

Regie:
Miriam van den Brand, Niki van der Naald en Cyril Rosman

Art direction:
Ruud Willems

Graphics en illustraties:
Jos Diender en Mark Reijntjens

Online coördinatie:
Miriam van den Brand

Eindredactie:
Marcha van Schijndel

Fotografie:
Hollandse Hoogte

Met dank aan:
Esther de Kloe, Rob Vunderink en de burgeronderzoekers van Bellingcat.com

Productie en realisatie:
Crystal Park New Media
(Content strategie, High-end Video & Photograpy, WordPress en Web.)

Paul te Kortschot – Web constructie (HTML / PHP / CSS / WordPress)
Jorn Palsenbarg – Web constructie (Programming / jQuery)
Boy van Dulmen – Audio- & Visueel vormgever
Gerbrand Pot – Uitvoerend producent

Onze speciale dank gaat uit naar de nabestaanden van de slachtoffers:
Don Vleesenbeek, Leonie Scheffers-Vleesenbeek, Gita en Arjan Wiegel, Diyana Yazeera en Don Shahidan Kassim.

© Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt via internet, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Wegener Media B.V.