Bij de Flight Departures staat vlucht MH17 naar Kuala Lumpur nog op het vijfde en een na laatste bord. Toch loopt Priscilla Rangin (33) met haar vriend Vincent en dochter Gita direct door naar vertrekhal 3. Tussen de HEMA en het Grenswisselkantoor nemen ze de roltrap naar boven. Daar gaan ze linksaf. Helemaal schuin achterin de hal zijn de incheckbalies van Malaysia Airlines: 2 balies voor business class, 3 voor economy.

Priscilla staat als een van de eersten bij de incheckbalie. Het is er nog rustig en dat is precies de bedoeling. Priscilla houdt er niet van lang in de rij te moeten wachten. Alles loopt op rolletjes. Haar koffer is mooi op gewicht. Erg veel bijzonders zit er niet in. Vakantiekleren en een setje nette kleren. Verder vooral veel dingetjes die ze wil uitdelen aan de kinderen in haar geboortestreek, die het niet zo goed hebben als de Nederlandse kinderen. Ballonnen, pennen, potloden, schriftjes, kleine ballen.

“Kom, kom”, wenkt Priscilla haar dochter. “We gaan eens kijken hoe zwaar wij zijn.”

Haar koffer verdwijnt uit het zicht op de lopende band. Er is nog plenty tijd. In de hal lopen Priscilla en Gita naar een weegschaal, die bedoeld is om bagage te wegen. “Kom, kom”, wenkt Priscilla haar dochter. “We gaan eens kijken hoe zwaar wij zijn.” Ze gaan er 1 voor 1 op. Gita ziet hoe de weegschaal bij haar moeder blijft stilstaan op 54 kilo. Toch vindt dochterlief haar nog best aan de stevige kant. Ze lachen.

Tot er omgeroepen wordt dat de passagiers van MH17 moeten boarden struinen Priscilla, Vincent en Gita langs de winkels op Schiphol; ze kopen niets. Ze shoppen tot ze bij Starbucks belanden. Gita en haar moeder hebben al zo vaak samen gevlogen en neerstrijken bij Starbucks is vaste prik. De koffieketen zit pal onder vertrekhal 3, bij de roltrap. Gita neemt een aardbeien frappucchino; ‘de lekkerste die er is’. Vincent en haar moeder kijken toe. Ze willen niks. Nog geen trek, maar Priscilla let ook vast op de lijn. Denkt Gita.

Als Gita de laatste restjes frappucchino opslurpt springt haar moeder op. Tijd voor actie. Ze wil, nee, ze moet, op de foto met Gita. Vincent moet blijven knippen. “Kom, ik wil hier op de foto”, roept ze. Ze is niet te stoppen: “Hé, daar is ook leuk.” En daar, en daar, en daar. Priscilla is sowieso dol op foto’s maken. Gita heeft dat van haar moeder, dus poseert de pubermeid braaf mee. Ze maken gewone moeder-dochterselfies, foto’s met hun armen om elkaar heen. Foto’s hand in hand. Leunend tegen een muurtje. Tegen elkaar hangend. Op elkaar klimmend. Foto’s met gekke bekken, met hun tongen uit hun mond. Het zijn er wel een stuk of 30.

Het is de moeder van Eriks vriendin Lieke die hen even eerder met haar auto op Schiphol heeft afgezet bij de kiss & ride. Ze geven haar allebei een knuffel en een kus en lopen met hun koffers de luchthaven in. Lieke bedenkt zich. Ze rent terug naar haar moeder. “Toch nog even een extra knuffel.” Daarna lopen ze Schiphol binnen. Op weg naar de bestemming waar ze samen al zo lang over droomden: Bali.

‘Erik en Lieke al op de luchthaven?’,  vraagt intussen Eriks zusje Leonie via de Whatsapp-groep waarin alle gezinsleden van de familie Vleesenbeek plus aanhang elkaar op de hoogte houden van alles wat ze meemaken. Het antwoord laat even op zich wachten. Het jonge stel, dat inmiddels bijna 3 jaar samen woont, is op dat moment al druk bezig met inchecken.

“Toch nog even een extra knuffel.”

Het boeken van de reis was niet helemaal soepel verlopen. Erik had een reisbureau gevraagd hun rondreis te regelen, maar uiteindelijk moest hij zelf alle suggesties doen. Dan doe ik het wel lekker zelf, dacht Erik. Van de vroeger af en toe onzekere jongen is allang niets meer te bespeuren, had zijn familie gemerkt. Erik staat zijn mannetje wel. Hij weet precies wat hij wil. De reis boekt hij dan ook grotendeels zelf. Alle reisgegevens, inclusief vluchtnummer, mailt hij naar zijn moeder. Erik heeft een heel goede band met zijn ouders. Even laten weten wie waar wanneer zit, dat doen de kinderen standaard om mams gerust te stellen.

Erik en Lieke  sluiten aan in de rij in vertrekhal 3 waar hun 281 medepassagiers en 15 bemanningsleden worden ingecheckt. Gezinnen, opa’s en oma’s, echtparen en singles. De een net als zij op weg naar een warme vakantiebestemming, de ander om zich definitief in Maleisië te vestigen en weer een ander met een verdrietig doel: een begrafenis. Zo veel verschillende levens op een rij. De enige band die al deze voor elkaar onbekende passagiers met elkaar hebben, is het papiertje in hun hand: de boarding pass voor vlucht MH17, naar Kuala Lumpur.

Als Dora Kassim (47) op donderdagochtend in het crewhotel van Malaysia Airlines haar rolkoffer inpakt, checkt ze nog 2 dingen: of er een blikje Arizona frisdrank en een ‘Niet storen-kaart’ in zitten. De eerste neemt ze vanuit Amsterdam steevast mee voor haar dochter Diyana, die er verzot op is. De kaart is een souvenir voor haar broer Don.  Al jaren haalt Dora de kaartjes van de deurklink van haar hoteldeur, waar ook ter wereld. Een boekenkast in Dons huis in Kuala Lumpur, een paar deuren naast Dora’s huis, hangt er vol mee. Het is een familiedingetje.

Shuttlebusjes en crewhotels: het is de mondaine, maar niet altijd even aanlokkelijke werkelijkheid van een vliegtuigbemanning in het buitenland. Vliegen, slapen, beetje shoppen met collega’s, weer vliegen. Honderden keren heeft Dora die routine al doorlopen. Ze werkt al 29 jaar voor Malaysia Airlines, 25 jaar op internationale vluchten. Op dinsdagavond met MH16 van Kuala Lumpur International Airport (KLIA) naar Amsterdam Schiphol en op donderdagochtend met MH17 weer terug. Ze deed het al veel vaker.

Op dinsdag wordt ze ook deze keer thuis opgepikt door de vaste chauffeur van Malaysia Airlines. De straat in Kuala Lumpur waar Dora woont, ligt in een rustige buurt van de Maleisische hoofdstad. Een wijk met kronkelend asfalt, oneindige zijstraatjes, lage huizen, elk met een carport. De enige auto’s die er rijden zijn van bewoners of van mensen die iemand komen halen of brengen.

De chauffeur van Malaysia Airlines kent de wijk op zijn duimpje. Jarenlang haalt hij met zijn personeelsbus Dora en haar collega’s uit de buurt op als ze aan het werk moeten op een vlucht. Tijdens de 61 kilometer naar KLIA, de afkorting die iedereen in Maleisië gebruikt voor het internationale vliegveld, kletsen Dora en de chauffeur over van alles en nog wat, ze zijn in die jaren goede vrienden geworden.

De chauffeur pikt haar om 8 uur ’s avonds op. Dora gaat altijd 4 uur voor vertrek van haar vlucht naar KLIA. Overdag slaapt ze dan vooral, om energie te sparen voor haar dienst op de 13 uur durende nachtvlucht.

Laat in de middag gaat ze, zoals altijd voorafgaand aan een lange vlucht, langs bij haar 71-jarige moeder Hasnah Mohd Yusof om gedag te zeggen. Hasnah heeft een voedzame, verse maaltijd gekookt. Deze dinsdag zelfs uitgebreider dan normaal: een curry met rund, een curry met kip en een schotel nasi goreng. Na het eten haalt de chauffeur haar op. 17 uur later arriveert Dora op Schiphol.

Daar staat ze nu weer met de rest van de crew, bij de incheckbalie voor de terugvlucht. Ze seinen en zwaaien naar de grondstewardess. Die komt en en checkt hun bagage in bij de oddsize-luggage.

Mark Rutte is vandaag vrij. Eindelijk. Het politieke seizoen zit erop voor de premier van Nederland. Een EU-top op woensdag in Brussel over de vacante Europese topbanen was zijn laatste verplichting voordat zijn vakantie in Zuid-Duitsland kan beginnen. De top verliep tamelijk stroef. ‘Mislukt’, schrijven de kranten. Want de baantjes zijn nog steeds niet verdeeld. Dus ook niet de felbegeerde economische post voor de Nederlandse troef, minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem. Rutte was ’s nachts evenwel monter als altijd: “De tijd was nog niet rijp. Toch is het goed alle spelers bij elkaar te hebben.”

Meestal gebruikt Dora die laatste, rustige 30 minuten bij de gate om even naar haar dochter Diyana te sms’en of te bellen. Vanuit Amsterdam verstuurt ze dit keer geen berichtje. Moeder en dochter hebben elkaar nog gesproken vlak voordat Dora met de heenvlucht uit Kuala Lumpur vertrok.

Het is een kort gesprek van 5 minuten. Ze bespreken wat ze het komende weekeinde gaan doen, als Dora met MH17 terug in Maleisië is. En waar ze zondag de iftar-maaltijd eten, de maaltijd waarmee het vasten van de Ramadan wordt beëindigd. Dora zegt: “Als ik goed thuiskom, gaan we samen naar de maaltijd. Anders kan oma je wel meenemen.’’ Diyana vraagt haar moeder waarom ze zoiets zegt. Dat doet ze normaal nooit. Dora, die haar enig kind Diyana alleen opvoedde, antwoordt: “Zomaar.”

“Als ik goed thuiskom, gaan we samen naar de maaltijd. Anders kan oma je wel meenemen.”

Het is tijd om te boarden bij gate G3. Een collega van Dora, een grondstewardess die ervoor moet zorgen dat het instappen ordentelijk verloopt, roept om dat iedereen eerst naar het toilet moet gaan voordat hij of zij daadwerkelijk in de rij gaat staan en door de gate gaat. Daarachter zijn namelijk geen toiletfaciliteiten. Een aantal passagiers bedenkt zich en stapt weer uit de rij.

Een oudere vrouw wordt het vliegtuig in geholpen, helemaal naar haar stoel op rij 21. Ze is slecht ter been en reist alleen. Het grondpersoneel neemt contact op met de bemanningsleden van MH17 die hun posities al aan het innemen zijn. Er komen nog 2 passagiers aan die uiteindelijk, tegen hun verwachting in, toch nog mee kunnen met de vlucht. Ze zijn blij met de onverwachte meevaller. Een collega van Dora brengt de twee naar hun stoelen.

Dora staat al voorin het toestel, bij de business class. Met haar staat van dienst is dat de plek waar ze doorgaans werkt. Ze kreeg een tijd geleden promotie aangeboden om purser te worden: de persoon die leiding geeft aan alle stewards en stewardessen aan boord. Dora heeft geweigerd. Ze houdt niet van het extra papierwerk dat die functie met zich meebrengt. Liever blijft ze hoofdstewardess. Dan heb je meer contact met de passagiers en dat is wat ze leuk vindt aan haar werk.

Op de heenvlucht naar Amsterdam ging Dora nog samen met collega’s op de foto in de business class. Op het hoofdkantoor van Malaysia Airlines in Sepang, vlakbij Kuala Lumpur International Airport, kwam na de vlucht nog een bericht binnen van een passagier van MH16 waarin Dora uitgebreid complimenten kreeg voor de manier waarop ze tijdens de vlucht voor haar passagiers had gezorgd. Dat zorgen voor haar passagiers, dat gaat ze op vlucht MH17 ook weer gewoon doen. Dit werk is haar lust en haar leven.  Aan de andere kant van de brug zwaait de grondstewardess.  ‘Till next time!’ De slurf gaat eraf. MH17 is klaar om te taxiën.

Priscilla Rangin laat voor de laatste keer haar boarding pass zien en loopt door de slurf naar het toestel. Ze  zoekt haar plek: stoel 14H. Behoorlijk voorin het toestel. De 3e rij stoelen na de bussines class, waar stewardess Dora werkt. Straks zullen de gordijnen tussen de 2 klassen sluiten, nu lopen er nog passagiers door het gangpad. Priscilla zit aan het rechter gangpad. Niet aan het raam maar wel een handige plek: ze hoeft niemand lastig te vallen als ze even willen lopen of naar het toilet wil.

Eén ding is zeker: tot Kuala Lumpur kunnen Erik en Lieke in ieder geval meevliegen. Op de vervolgvlucht hebben ze nog niet kunnen inchecken. Misschien wordt het voorlopig wel een vakantie in deze wereldstad, grapt Erik via de familieapp. Vlucht MH17 bleek ook nog eens overboekt. Het stel heeft zelfs het aanbod gekregen met een andere vlucht te gaan. Maar nee, toch maar liever niet.

Erik is een beetje gespannen. Hij ziet op tegen de ‘keilange vlucht’. Daar hadden ze het 4 dagen geleden, toen hij en Lieke op bezoek gingen bij zijn zusje Leonie, zwager Jeffrey en de tweeling van 1 jaar oud nog over gehad. “Niet druk over maken, joh”, had zijn zusje, met wie hij mede door slechts 1,5 jaar leeftijdsverschil zo close is, nog gezegd. “Als je daar bent zit je in het paradijs en ben je die vlucht al lang vergeten.”

Dat is ook zo, had Erik beseft. Leonie was die zondag net terug van vakantie en had de hele familie spontaan uitgenodigd om ‘een bakkie te doen’ bij hun thuis. Op hun middelste broer Don na hadden ze met de hele familie Vleesenbeek in de huiskamer van zijn zusje gezeten.

Don (36) heeft het erg druk met zijn eigen zaak, een lunchroom in Grave. 1,5 uur rijden is dat van Bergen op Zoom, te ver om zomaar even heen en weer te rijden. Hun oudste broer Mertijn (41) en zijn gezin waren er wel. Zij zouden 2 dagen later al lekker op vakantie gaan.

“Als je daar bent, zit je in het paradijs en ben je die vlucht allang vergeten.”

Erik moest nog 2 dagen extra wachten voor hij donderdag 17 juli eindelijk, eindelijk naar Bali zou gaan. Door dat eiland was de hele familie betoverd in 2005, het jaar dat Mertijn er trouwde. Leonie, Erik en hun ouders waren destijds samen naar Bali gevlogen. Met Malaysia Airlines. Dat beviel goed. Zowel zijn broer Don als Leonie zijn inmiddels al voor een tweede keer op Bali geweest. Nu is het de beurt aan Erik. Eindelijk kan hij zijn Lieke laten zien hoe prachtig het daar is.

Het spontane bezoek aan zijn zusje had een voordeel. Hij kon meteen de koffers van zijn ouders lenen. Die had Leonie nog in huis, omdat zij ze voor haar vakantie had gebruikt. Eriks eigen koffer is wel oké, maar toch net iets te klein voor 2 weken vakantie. Over koffers gesproken: shit! Erik beseft nu pas dat hij vergeten is hem op slot te doen. “Dat terwijl het net een land is waar de doodstraf op drugssmokkel staat. Als ze er maar niets instoppen”, laat hij zijn moeder nog even balend weten. Maar goed, er valt niets meer aan te veranderen. Het mag de vakantiepret niet drukken.

Op zijn telefoon leest hij de appjes van Leonie, die vraagt of hij al op Schiphol is, van zijn moeder, die hem een goede reis wenst, van zijn vader, die hem verzekert dat het een geweldige reis gaat worden. Vanuit het vliegtuig appt hij om 11:57 uur terug: “Jaja inmiddels aan boord. Gaat nog spannend worden deze vlucht.” En 2 minuten later: “We komen iid in Kuala Lumpur, boarding passes konden niet geprint worden. We konden niet ingecheckt worden.” Eriks moeder antwoordt terug: “Probeer te relaxen, miljoenen reizen met knelpunten, komt vast goed schat”

Dora loopt door de gangpaden van de voorste klassen, praat wat met passagiers en haalt drankjes. Nog een uurtje of 11 vliegen en dan heeft ze maar liefst 10 dagen vrij. Normaal is ze nooit langer dan 4 dagen thuis na een intercontinentale vlucht. Ze verheugt zich erop want de lange, internationale vluchten met hun tijdsverschillen zijn een aanslag op haar gestel. Dan is het ook nog eens Ramadan. Dora kijkt vooral uit naar het einde van de vastenmaand. Ze heeft met haar broer Don al overlegd hoe de familie dit jaar Hari Raya, het einde van de Ramadan, zou vieren. Het plan is om met de hele familie naar Penang te gaan, een kustprovincie in het noorden van het land. Vrijdag spreekt ze er verder over met Don. Dan is Dora weer in Kuala Lumpur en is Don terug van een zakenreis naar Jakarta. Dora is de oudste van 4 kinderen. Ze is het hoofd van de familie. Zij regelt alles, de rest volgt.

Een paar meter verderop in het vliegtuig, achter het gordijn naar de economy class, zoekt Priscilla in het entertainmentsysteem naar films naar haar smaak. Dat doet ze altijd tijdens zo’n lange vlucht. Ze houdt niet zo van lezen onderweg. Ze kijkt liever een romantische komedie, dan gaat de tijd sneller. Op eerdere vluchten richting Bali keek ze er soms wel 2. Een enkele keer luistert ze wat muziek, ook uit het entertainmentsysteem.

Priscilla heeft voor de vlucht van Malaysia gekozen omdat de vliegtijden prettig zijn: rond 12 uur vertrekken, om 7 uur de volgende ochtend in Kuala Lumpur en dan door naar Bali. Het ticket is deze keer ook goedkoper in vergelijking met concurrenten. Malaysia is niet haar vaste maatschappij. Ze gaat met Gita bijna elk jaar en ze boekt zoals het qua tijd en budget uitkomt. Het is de tweede keer dat Gita thuisblijft. “Volgend jaar gaan we toch naar ons vakantiehuisje en ik heb nu net mijn eerste baantje”, had ze haar moeder overtuigd. Bovendien zou ze met haar vader meegaan op vakantie naar Duitsland en daar kijkt ze ook naar uit.

Haar moeder snapt dat wel. Gita plukt in de vakantie bessen en dat vindt ze leuk. Priscilla is daar trots op en steekt dat niet onder stoelen of banken, 2 dagen eerder postte ze op Facebook: “Elke ochtend gaat ze om 8 uur uit huis en gaat half uur fietsen naar d’r werkplek, ik ben super trots op haar.”

Comedyfilms of -series zoals Friends, die kijkt Erik graag. Ook in het vliegtuig. Zijn harde, bulderende lach, daar kennen mensen hem van. Zelfs de kinderen aan wie hij nog nooit les heeft gegeven, kennen Erik als ‘de meneer die altijd lacht’. Hij werkt graag met leerlingen die het moeilijk hebben. Als gymleraar en algemeen docent had hij daarmee op zwarte scholen in Rotterdam en Den Haag al ervaring opgedaan.

Die kinderen iets goeds meegeven, is dankbaar werk. Dat heeft hij helemaal gemerkt sinds hij vorig jaar is begonnen bij Almata Jeugdzorg. Daar, in Ossendrecht, zitten jongeren die het pas echt moeilijk hebben. Een zware groep, maar ook een topjob om te doen. Dat zijn baas hem al heel snel als onderwijs- en leraarcoördinator heeft aangesteld, zijn rechterhand in feite, dat zegt wel iets toch! Mooi was de brief die Erik vorige week van zijn directeur kreeg. Niet zozeer vanwege ‘het extra zakcentje voor je vakantie’ dat daarin stond aangekondigd, reken maar dat hij daar iets leuks van gaat doen op Bali, maar vooral de enorme waardering die zijn werkgever voor hem uitsprak. Supertrots is hij. Op zijn werk, op die brief. Niet voor niets heeft hij hem vorige week meteen gefotografeerd en gedeeld in de familie-app.

Zo’n 2.000 kilometer verderop rust Vladimir Berezjnoj (59) wat uit in zijn huis in het Oost-Oekraïense plaatsje Hrabove. Vladimir is sinds 4 jaar voorzitter van de dorpsraad. Hij houdt kantoor in de lichtblauw geverfde raadszaal in het dorpshuis. Als hij er gasten ontvangt, laat hij de tafel in het gebouwtje vorstelijk dekken: kaas, worst, tomaten, brood en salade. En ongeacht het tijdstip van de dag ontschroeft hij een fles wodka. Als die fles op is, pakt de weduwnaar zijn gitaar en speelt en zingt voor zijn gasten. Venus van het Nederlandse Shocking Blue. Hij zingt het met Russische tekst en een refrein in gebroken Engels. Of een ballade van de Russische dissident Vysotski.

740 mensen wonen er in het dorp aan de rivier de Mius. De omgeving is landelijk, door de zacht golvende heuvels rondom bijna bourgondisch, vriendelijk. Naast de doorgaande weg in het dorp staat een groot kruis, zoals in elk Oekraïens dorp. ‘Red en bewaar ons’, staat erin gekerfd.

Vladimir is een hartelijke, open man met pretogen en de gulle, jongensachtige lach van Rudi Carrell. Een oude rocker. Hij kleedt zich nog altijd geheel in spijkergoed en heeft een muzikale aanleg. Vladimir is geboren en getogen in Hrabove, waar hij ook naar school ging. Na zijn dienstplicht in het Rode Leger (Oekraïne was toen nog onderdeel van de Sovjet-Unie), volgt hij een opleiding tot automonteur en wordt uiteindelijk plaatsvervangend directeur van een grote autogarage in het 10 kilometer zuidelijker gelegen stadje Torez. Maar dan valt de Sovjet-Unie uit elkaar.

Het leven wordt zwaar voor de inwoners van Hrabove. In het zelfstandige Oekraïne storten de zaken in. Vladimir koopt een vrachtwagen en wordt trucker. Hij moet immers een vrouw en 3 kinderen onderhouden. Hij rijdt steenkool rond in heel Oekraïne, naar Cherson en Kirovograd, soms naar Rusland. Maar de chauffeurs krijgen te maken met afpersers, die je moet betalen als je verder wilt. Zijn vrouw Olga werkt dan als boekhoudster, ze kunnen het financieel net volhouden. Voor de mijnwerkers in de Donbass, de regio waar Hrabove ligt, is er niets meer, de mijnen sluiten.

Vladimir zou willen dat de Sovjet-Unie nog bestond. Een autonoom Oekraïne in de Sovjet-Unie, dat was mooi geweest.

Want nu, nu schieten de mensen alleen maar op elkaar. Ook hier in Hrabove. Het dorp is in de frontlinie komen te liggen van de strijd tussen het Oekraïense leger en de pro-Russische separatisten. Het is de hoofdtaak van Vladimir de dorpelingen orde, veiligheid, water en elektriciteit te garanderen. Ja, hij was aanhanger van de Oranjerevolutie in 2004. Maar daarna is hij van mening veranderd. Al heeft hij het er liever niet over. Maar wat duidelijk is: de politiek heeft het land de oorlog ingevoerd.

15 mensen telt de crew van de Boeing 777 vandaag: 7 mannen, 8 vrouwen. Allemaal Maleisiërs. De piloten en de purser zijn mannen. Er zijn 2 stewards, de rest van de crew bestaat uit stewardessen. Dora en haar directe collega Azrina zijn de 2 hoofdstewardessen. De vrouwen dragen een lange jurk met een vest erboven, een druk batik-patroon erop. Het is kleding die veel Aziatische vliegmaatschappijen gebruiken. Malaysia kiest voor groenblauwe kleuren.

9 uur voordat Priscilla het Oekraïense luchtruim binnenvloog, stond ze in Den Haag nog de afwas te doen. Om 5 uur ’s ochtends. Haar dochter Gita werd er wakker van. Ze baalde. Moet dat nou? Priscilla is energiek en houdt van vroeg opstaan. Haar puberdochter draaide zich maar weer om. Ze viel gelukkig weer in slaap.

Priscilla had met Gita overnacht bij haar vriend Vincent in Den Haag. Dat was fijn, wat dichter bij Schiphol dan haar eigen huisje in Almelo. Ze heeft Vincent leren kennen in de kerk van de Pinkstergemeente, waar ze zich ontfermt over de Indonesische geloofsgenoten en zingt en danst in een groep. In die kerk heeft ze na haar bekering haar nieuwe, christelijke naam aangenomen: Priscilla. Stapelverliefd is ze op Vincent.

Rond 7 uur die ochtend had ze nog snel even op Facebook ingelogd . Ze postte een foto van haar Indonesische paspoort en haar e-ticket van D-Reizen. “Bye bye D.H vliegen naar Almelo”, schreef ze erbij. Met een smiley en een icoontje van een vliegtuigje. D.H stond voor Den Haag. En vliegen naar Almelo? “Dat is weer typisch jouw humor”, had Gita op cynische toon gezegd. “Dat is zó niet-grappig.” Typisch Gita. Ze steekt haar mening niet onder stoelen of banken. Voor Pris was dit humor met een serieus kantje. Ze wilde inbrekers niet laten weten dat ze niet thuis is in Almelo. Ondanks haar dochters cynisme plaatste ze haar bericht.

Priscilla zelf is nu de glimlach van een van de McDonalds-restaurants in Almelo

Ooit wil Priscilla een ‘naschoolse opvang’ opbouwen voor de kinderen op Bali. Ooit wil ze weer terug naar Bali, waar haar hele familie woont. Ooit. Maar pas als Gita is afgestudeerd, dus dat duurt nog even. Studeren zit er dik in. Op de basisschool heeft Gita een klas overgeslagen, nu doet ze gymnasium en haalt tienen en dikke voldoendes. “Ik denk dat ik iets in de medische wereld wil doen. Het liefst misschien wel kinderarts”, had ze Priscilla onlangs nog toevertrouwd. Priscilla zelf is nu de glimlach van een van de McDonalds-restaurants in Almelo. Ze werkt er al sinds de opening. Voor haar vertrek naar Bali heeft ze een test afgelegd. Als ze slaagt kan ze manager van het restaurant worden. De uitslag zal ze waarschijnlijk tijdens haar verblijf in Indonesië horen.

Wat had zijn broer gisteren ook alweer over de telefoon tegen Erik gezegd? Dat hij een helm met een vizier moest nemen als hij scooters op Bali zou huren. Vanwege die rotvliegjes die anders het zicht belemmeren en in je ogen vliegen. Don kon het weten. Die had een wereldreis gemaakt en wist dus ook precies welke spots op Bali hij zeker zou moeten bezoeken. De mooiste duikplekken bijvoorbeeld, hoewel hij waarschijnlijk niet echt zal gaan diepzeeduiken.

Sporten is Eriks leven. Zwemmen, hardlopen, volleyballen, het kan hem niet sportief genoeg zijn. Zelfs op vakantie. Daar hadden hij en Don het gisteren ook nog over gehad, over hoe je een vakantie invult. Lieke en Erik zouden gaan rondtrekken op Bali, maar dat backpacken zoals Don dat vaak deed, dat was toch niets voor hen. “Een vakantie is er ook om te relaxen”, had hij nog tegen zijn broer gezegd, die al volop bezig was met de voorbereidingen voor de doorkomst van de Vierdaagse-lopers langs zijn zaak in Grave. Een fijne vakantie wenste Don hem. “Stuur maar wat fotootjes.” Tuurlijk zou Erik dat doen.

17 juli is een mooie dag in Hrabove. Zonnig, onbewolkt en warm. Pas vanavond wordt er wat bewolking voorspeld. De oorlog is niet heel dichtbij op deze donderdag.

De lokale priester, Sergej Barachtenko (vader Sergej) houdt vandaag een herdenkingsdienst ter ere van de tsarenfamilie die tijdens de Russische revolutie op exact dezelfde datum werd vermoord. De Romanovs regeerden bijna 300 jaar over Rusland, maar tsaar Nicolaas, zijn vrouw Alexandra en hun 5 kinderen werden op 17 juli 1918 in Jekaterinenburg geëxecuteerd in opdracht van de opperste Sovjet. Vader Sergej herdenkt hen ieder jaar in de plaatselijke kerk, een historisch gebouw uit 1803.

Aan het eind van de middag, als de wolken voor de zon beginnen te trekken, is dorpsraadvoorzitter Vladimir thuis. Hij rust wat uit. Vaak moet hij denken aan zijn overleden vrouw. “Olga ging schaatsen op 22 maart 2011. Ze viel achterover, keihard op haar hoofd. Het gebeurde vlak voor mijn ogen. Het bloed vloeide op het ijs. Ze overleed, 51 jaar oud.” Hun kleindochter Violetta heeft zij nooit kunnen zien. Vladimir heeft haar ook al een tijdje niet gezien. Violetta, pas een paar maanden oud, woont tijdelijk met haar ouders in Charkov. Verder weg van de oorlog.

10 kilometer verderop in Torez kijken de mensen op straat verbaasd op. Er rijden wel vaker militaire voertuigen door de stad deze dagen, vrij vaak zelfs. Maar wat er vandaag door de stad rijdt, is wel echt een joekel. Legergroen, een paar ton kil staal, maar wat vooral indrukwekkend is: de 4 grote raketten erop het is een Buk-raketsysteem (Lees hier een disclaimer).

Omdat het monsterachtige gevaarte van zichzelf niet zo snel rijdt, staat hij bovenop een dieplader. Een inwoner van Torez maakt er een foto van en zet die op VKontakte, de Russische equivalent van Facebook. Andere bewoners praten erover op Twitter. Het gevaarte rijdt richting het oosten.

Het is een afschrikwekkend ding, zo’n Buk. De raketten die erbovenop liggen zijn 5,5 meter lang en wegen zo’n 700 kilo. Per stuk. Ze zijn bedoeld als luchtdoelrakketten. Zo’n raket kan objecten in de lucht raken tot ver boven 10 kilometer hoogte.

Het systeem is in de jaren 70 ontwikkeld in Rusland. Behalve de Russen zelf hebben ex-Sovjeststaten als Oekraïne, Azerbeidzjan en Georgië Buk-raketsystemen rondrijden. Ook Vietnam, China, Noord-Korea, Syrië en India zouden erover beschikken.

Legergroen, een paar ton kil staal, maar wat vooral indrukwekkend is: de 4 grote raketten erop. Het is een Buk-raketsysteem.

De Buk is vandaag in Oost-Oekraine en al een tijdje onderweg. Rond een uur of 9 ’s ochtends is hij gefotografeerd in Donetsk, de hoofdstad van de door de rebellen uitgeroepen Volksrepubliek Donetsk. Een kilometer of 70 ten westen van Torez. Op die foto is vaag een registratienummer te zien op het groene staal aan de zijkant: 3 cijfers, de eerste is een 3, de laatste een 2, het middelste cijfer is vervaagd. Het is niet heel goed te lezen, maar het lukt.

Een Buk met hetzelfde registratienummer reed op 23 juni nog in Stary Oskol, Rusland. Daar maakte hij nog deel uit van een hele colonne militaire voertuigen. Een colonne van de 53e Russische Luchtverdedigingsbrigade, zo blijkt uit foto’s van soldaat Vasily Ilyin op Vkontakte. Maar dat is nu al bijna een maand geleden. Vandaag rijdt de Buk van Donetsk oostwaarts over weg H21, via Zoehres (waar hij ook geflimd wordt) naar Torez.

Minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken zit vandaag op de fiets. De racefiets welteverstaan. Met zijn zoon Max van 10 toert de frequent flyer van het kabinet na een druk jaar deze week op de tweewieler door Brabant en Limburg. Het is een lang gekoesterde wens van zijn zoontje: een fietsvakantie met papa. Zo vaak ziet hij hem niet, maar nu zijn ze al 3 dagen lang aan het fietsen. Heerlijk is het.

De Buk is doorgereden over de H21 naar het oosten. Via Torez naar het plaatsje Snizjne. Op foto’s en video die in die plaats zijn gemaakt van het oorlogstuig is wel iets opmerkelijks te zien: de Buk staat nu niet meer op de dieplader, maar rijdt zelf. Langzaam en grommend verplaatst het gevaarte zich. Een verslaggever van het persbureau AP ziet hem geparkeerd staan in het stadje. Later rijdt het ding verder, net buiten Snizjne slaat de Buk af naar het zuiden.

Over half verharde wegen rolt hij verder. Soms aan het oog ontrokken door bomen. Het grint schiet weg onder de zware rupsbanden. De chauffeur stuurt hem van de weg af, een tarweveld in, zo zou uit een satellietfoto blijken. Daar komt het legergroene staal van de Buk tot stilstand. De bemanning stapt uit. Hrabove ligt vanaf hier 10 kilometer naar het westen.

Boven hun hoofden is veel beweging. De Oekraïense luchtmacht bombardeert veel de afgelopen weken. Ook vliegen er militaire vrachttoestellen. Tot vreugde van de rebellen is er een paar dagen eerder nog een Antonov uit de lucht geschoten. Het sterkt hen in hun gevoel dat ze deze oorlog niet gaan verliezen.

Na een tijdje komt de geschutskoepel op het dak in beweging, langzaam draait ook de lanceerarm omhoog. 4 raketpunten wijzen de strakblauwe lucht in.

Op 17 juli is de profielfoto van Dora op haar Facebookpagina een zwart vlak. Soms gebruikt ze ook een afbeelding met daarin het symbool van Malaysia Airlines en de tekst: Pray for MH370. Het is de vlucht die in maart dit jaar ergens boven de Indische oceaan van de radar is verdwenen en nog niet is teruggevonden. Dora’s vriendin Kartini reageert erop. “Ik dank Allah dat je veilig bent, Dora.” Dora reageert: “Bedankt voor je bezorgdheid, Kartini. Bid alsjeblieft voor hen. Amen.”

Vanaf morgen, vrijdag, zal Stef Blok (minister van Wonen en Rijksdienst) de stand-in van Rutte zijn. Die grapt in een interview op Radio 1 donderdagmiddag nog over het feit dat hij de volgende dag de premier vervangt. Blok: “Ik denk dat we allemaal moeten hopen dat ik niets hoef te doen, want dan zou er echt iets vervelends zijn.”

www.denieuwsbv.nl

Er komen meer dorpsbewoners. Daarna komen de rebellen. Ze gaan in een kring om de rampplek heen staan, zodat niemand iets kan aanraken. Mensen rennen in het rond.  “Wie is hier neergestort?!”, vragen mensen. Iemand roept: “Kinderen!” Waren het Chinezen? Aziaten? Er liggen paspoorten. Niemand begrijpt wat er is gebeurd, maar iedereen beseft dat het neergestorte toestel een passagiersvliegtuig moet zijn geweest. Er ligt een wrakstuk waar Boeing opstaat. Vader Sergej aanschouwt de ellende. Voor deze arme zielen, die hier levenloos in het veld liggen, is niets meer te doen. Vader Sergej doet wat hem te doen staat: hij gaat naar zijn kerk en bidt voor ze. Voor de passagiers van MH17.

Priscilla’s dochter Gita is intussen met Vincent alweer in Amsterdam. Samen hadden ze de trein genomen vanaf Schiphol. Eenmaal in de hoofdstad had Gita het laatste sms’je van haar moeder gekregen. Omdat haar mobiel kapot is, kreeg ze die binnen op haar oude BlackBerry. “Ook tot over 4 weken mam”, dacht Gita en ze sms’te even snel ‘goede reis’ terug. Of Priscilla dat bericht 3 uur geleden nog had kunnen lezen, weet Gita niet. Misschien pas op het vliegveld van Kuala Lumpur. Dan zou ze over een uurtje of 4 vast weer een berichtje terugkrijgen. Tot die tijd is het shopping time! Samen met Vincent struint ze de rekken af in haar favoriete winkel, de Primark. Het is druk, de tijd vliegt om. Ze koopt een aantal shirts en broeken. Die zal mama vast ook chill vinden.

Terwijl Gita in de rij bij de Primark staat om haar nieuwe kleren af te rekenen, ziet ze hoe Vincent zijn telefoon opneemt. Het is zijn moeder. “Ik hoorde op het journaal dat er een vliegtuig van Amsterdam naar Kuala Lumpur moet zijn neergestort.” Vincent kijkt alsof hij geen lucht meer kan krijgen en trekt wit weg. “Afrekenen, kom meteen afrekenen, we moeten weg, nu”, zegt hij wat paniekerig. Ze denkt: wat gebeurt er nou? Maar ze stelt geen vragen en rent naar de kassa. Buiten vertelt Vincent wat hij heeft gehoord. Dat Priscilla misschien is neergestort. “Shit, is dat echt zo?”, roept ze. “Laat het niet waar zijn.”

Gita en Vincent rennen naar de trein. Op het perron gaan ze op een bankje zitten. Ze barsten allebei in tranen uit. Met hun mobiel zoeken ze op internet naar meer informatie… 6 minuten eerder belde Vincent naar Gita’s vader Arjan en haar stiefmoeder Martine. Die wisten nog van niets. Ze zitten net aan tafel om te eten en hebben geen radio of tv aangehad. Vincent noemde het vluchtnummer van Priscilla . “Kijk alsjeblieft even naar het journaal.” Arjan en zijn vrouw schakelen net op tijd in en zien de onheilsboodschap. “Het is haar toestel.” En…. Geen overlevenden.

De hele familie maakt zich klaar om naar Schiphol af te reizen, waar een speciale bijeenkomst wordt belegd voor verontruste familieleden. Nu gaan ze niet naar de Starbucks, maar direct door naar vertrekhal 2, daar nemen ze de roltrap omhoog naar het Dakotarestaurant. Onderaan de roltrap staan 2 bewapende Marechaussees. Ze houden de massaal uitgerukte pers tegen en laten alleen nabestaanden van slachtoffers door. In het restaurant worden de familieleden opgevangen en krijgen ze informatie, voor zover die er is. Dat Gita 8 uur nadat ze daar haar moeder een handkus toewierp weer op de luchthaven is. Ze kan het niet bevatten.

En terwijl de vertrekhallen onder het restaurant nog steeds gevuld zijn met vakantiegangers, de rolkoffers nog steeds over de vloertegels ratelen en de Starbucks onder vertrekhal 3 nog steeds vol zit, denkt Gita aan het laatste sms’je dat haar moeder stuurde. “Tot over vier weken. Pas goed op jezelf schatje.” Het kwam helaas binnen op haar oude mobiele telefoon. Op dat toestel verdwijnen sms’jes als vanzelf. Ook deze.

Snikheet is het als Leonie net buiten in de zon zit te appen met wat oud-collega’s. Jeffrey, haar man, geeft binnen de tweeling te eten. “Nou”, appt een van de collega’s, “gaat lekker daar bij Malaysia Airlines. Alweer een vliegtuig uit de lucht, dit keer naar Kuala Lumpur, zo meteen extra journaal op Ned1.” “Mijn broer vliegt vandaag met Malaysia naar Kuala Lumpur”, appt Leonie nog met de tegenwoordigheid van geest terug, voordat ze helemaal in paniek de kamer binnenstormt. Ze weet het dan al. Ze voelt het.

“Mijn broer is… dood.” “What the fuck zeg je nou?”, vraagt Jeffrey geschrokken. “Zijn vliegtuig. Het is neergestort”, zegt Leonie terwijl ze shakend en happend naar adem de tv probeert aan te krijgen. De afstandsbediening valt meerdere keren uit haar hand. Ze weet niet eens hoe die tv ook alweer aangaat. Eindelijk floept het scherm aan. Het eerste wat ze op Nederland 1 ziet, is een enorme rookpluim. Met daaronder tekst: vlucht Malaysia uit Amsterdam naar Kuala Lumpur neergestort. Ze weet genoeg. “Dat is er maar 1…dat is er maar 1”, denkt ze.

Toch blijft ze nog een hele tijd in een ontkenningsfase. Het vluchtnummer, komt dat écht overeen? Ja, hoort ze even later, als ze bij haar ouderlijk huis arriveert, waar haar moeder, die alle vluchtgegevens had, ook totaal in shock van haar werk is teruggekomen. Terwijl haar ouders verdoofd en elkaar vasthoudend buiten zitten, loopt Leonie ‘hele kilometers’ door de huiskamer. IJsberend met de telefoon aan haar oor. Urenlang probeert ze meer informatie te krijgen. Hels is het, dat van het kastje naar de muur gestuurd worden. Pas om half 9 krijgt ze voor het eerst haar oudste broer Mertijn, op Lanzarote aan het genieten met zijn gezin, aan de lijn. Die heeft helemaal niets meegekregen van het nieuws. Hij vraagt zich af of het echt wel zeker is dat Erik op MH17 zat. “Tijn, geloof me, Erik is dood”, zegt ze.

Diep van binnen wist hij het op dat moment wel al, diep van binnen brak hij: Erik, zijn broertje, dood.

Don scheurt dan nog met hoge snelheid over de wegen tussen Grave en Bergen op Zoom. Toen zijn vriendin hem even voor half 6 een scherm onder zijn neus had gedrukt waarop een nieuwsbericht stond over een vliegtuig dat op weg naar Kuala Lumpur was neergestort, had hij heel nuchter gereageerd. “En, wat moet ik daarmee? Er zijn zoveel vliegtuigen die die kant op gaan”, had hij gezegd, om vervolgens netjes met een klant in zijn zaak af te rekenen.

Diep van binnen wist hij het op dat moment wel al, diep van binnen brak hij: Erik, zijn broertje, dood. Op de automatische piloot ruimt hij nog tafels af en stort hij zich nog even op de laatste voorbereidingen voor de doorkomst van de Vierdaagse-lopers morgen. Lang houdt hij die ‘survivor-modus’ niet vol. Hij moet nu naar huis. Hij moet naar Bergen op Zoom. Als hij de beelden op tv ziet, als hij definitief hoort dat Erik echt op vlucht MH17 zat, dringt pas echt door wat er is gebeurd. Don flipt. Dit kan niet waar zijn. Dit mag niet waar zijn.

10.000 kilometer verderop, op het vliegveld van Kuala Lumpur, is het verdriet groot als duidelijk wordt dat vlucht MH17 nooit haar bestemming zal bereiken. Malaysia Airlines twittert dat het contact met het vliegtuig is verbroken. Het personeel van de maatschappij is verbijsterd: na de verdwenen vlucht MH370, nu weer een toestel van ons? Weer een collegacrew die nooit meer thuiskomt?

Het is inmiddels nacht in Maleisië, maar de panoramahal van het vliegveld vult zich met families van passagiers en bemanning. Urenlang verkeren zij in onzekerheid. Er is geen opvangplek opengesteld zoals op Schiphol.

Als Diyana, de dochter van stewardess Dora, hoort dat haar moeder nooit meer op KLIA zal landen, staat haar wereld stil. Een nacht later heeft ze een nachtmerrie. Ze zit zelf in het vliegtuig. Dát vliegtuig. Ineens ontploft het. Dan wordt ze huilend wakker en roept om haar moeder. Zonder te beseffen dat die er niet meer is. De nachtmerrie zal nog wekenlang terugkomen.

Het is net na de crash als de ene rebellenleider via de telefoon aan de ander meldt ‘dat er een vogel naar hen is toe gevlogen’. Iets later laat ‘Major’ aan ‘Grek’ weten dat de vogel een burgertoestel was. “Er zaten heel veel mensen in. Verdomme. De wrakstukken kwamen in de tuinen terecht.” De paniek is groot, zo blijkt uit de gesprekken.

Later die avond rijdt er door de stad Loehansk, 88 kilometer ten noordoosten van Snizjne als je de H21 verder volgt, een witte dieplader met een Buk-raketsysteem erop. Het registratienummer lijkt een 3, een 2 en een vervaagd nummer in het midden te hebben. De lanceerarm is weer ingevouwen en ligt plat op het dak. In de houders rusten nu nog 3 raketten, een minder dan eerder die dag. Van Loehansk tot aan de Russische grens is het nog een uurtje rijden.

Om 17.13 uur krijgt Frans Timmermans een mailtje binnen op zijn Blackberry. Hij fietst op dat moment in de buurt van Breda. Er is een vliegtuig op weg van Amsterdam naar Kuala Lumpur neergestort boven de Oekraïne, staat in de mail. Timmermans belt Mark Rutte, op vakantie in Duitsland, en daarna zijn chauffeur. De vrouw van Timmermans neemt hun zoontje mee naar huis. De fietsvakantie is voorbij.

Even na vijven heeft Rutte al een verontrustend telefoontje van zijn VVD-partijgenoot, Europarlementariër Hans van Baalen, gekregen. Van Baalen, die nota bene 5 maanden eerder protesterende pro-Europese Oekraïners in Kiev een hart onder de riem had gestoken.

Die korte lijnen met Oekraïne bezorgen de Europarlementariër donderdagmiddag een telefoontje van de Oekraïense ambassadeur in Nederland. Of Van Baalen soms het telefoonnummer van Rutte voor hem heeft, want er is een vliegtuig gecrasht en de Oekraïense president wil de Nederlandse premier spreken. “Zelfs een president geef ik niet zomaar telefoonnummers, antwoordt Van Baalen.

Hij belt eerst zelf met Rutte. “Er is iets gebeurd met een vliegtuig, mag ik je nummer geven?” Geef maar door, antwoordt de premier.

Op dat zelfde moment heeft minister Ivo Opstelten in Den Haag al de eerste verontrustende berichten binnengekregen over een vanaf Schiphol vertrokken vliegtuig vol landgenoten dat zou zijn neergestort. Even na half 6 komt het telefoontje binnen dat het toestel in rebellengebied is neergekomen. Op het ministerie kijkt iedereen elkaar veelbetekenend aan: dit is niet ‘zomaar’ een vliegramp, dit is een heel groot probleem.

Als coördinerend minister bij crises (die rol ligt volgens het Handboek Crisisbesluitvorming bij de minister van Veiligheid en Justitie) en als vervanger van Rutte zijn alle ogen de eerste uren gericht op Opstelten.

Al snel wordt besloten dat Timmermans zo snel mogelijk naar Kiev zal gaan om hoogstpersoonlijk te zorgen voor actie.

Terwijl Rutte belt met buitenlandse regeringsleiders, spreekt Timmermans de ministers van Buitenlandse Zaken. Zijn territorium is meteen duidelijk: het diplomatieke circuit. Collega’s overtuigen, draagvlak creëren, de boel in beweging brengen. Want de slachtoffers moeten terug, luidt meteen de eis. Al snel wordt besloten dat Timmermans zo snel mogelijk naar Kiev zal gaan om hoogstpersoonlijk te zorgen voor actie. Op zijn Facebookpagina schrijft de minister dat er duidelijkheid moet komen over wat er is gebeurd.

Op de 7e verdieping van het ministerie van Veiligheid en Justitie aan de Turfmarkt in Den Haag wordt vliegensvlug het Nationaal Crisiscentrum opgetuigd. Het handjevol ambtenaren in de strengbeveiligde, permanente ‘situation room’ krijgt al snel bijstand: iets na zessen is het crisisteam compleet, met (top)ambtenaren van Veiligheid en Justitie, Buitenlandse Zaken en Defensie. Een kleine 30 man in totaal. Omdat communicatie van groot belang is de eerste uren komt het goed uit dat het zo’n beetje het complete korps persvoorlichters van Justitie in huis is. Zij hadden een afscheidsborrel van een vertrekkend collega.

Dick Schoof, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, coördineert het crisiscentrum. Ambtenaren rapporteren aan hem, Schoof praat vervolgens de ministers van het ministerieel crisisteam (Defensie, Buitenlandse Zaken, Algemene Zaken) bij. Voor ‘pottenkijkers’ is in het MH17 crisiscentrum geen plek.